Đoàn đại biểu VACNE tham dự Hội thảo “Đánh giá tác động và việc Giảm CO2” tại Hàn Quốc Mua đất bằng giấy viết tay có được cấp sổ đỏ không?Tổng công ty giấy Việt Nam bị xử phạt 1,89 tỷ đồng Bão Trà Mi tăng lên cấp 11, giật cấp 14 và đang tiến vào vùng biển nước ta Tổng thư ký VACNE trình bày “Bài học kinh nghiệm thực tiễn về phòng ngừa ứng phó sự cố môi trường” tại Hội nghị của Liên đoàn các tổ chức kỹ thuật ASEAN

Trao đổi - Phản biện » Tầm nhìn

Thứ tư, 30/10/2024, 16:21:25 PM (GMT+7)

Phân tích đánh giá hoạt động tư vấn và phản biện, giám định xã hội của Hội Bảo vệ TN&MT Việt Nam

(11:45:27 AM 13/11/2017)

(Tin Môi Trường) - TMT giới thiệu nội dung tham luận của hai tác giả Nguyễn Ngọc Sinh và Nguyễn Đình Hòe - Hội Bảo vệ TN&MT Việt Nam (VACNE) tại Hội nghị giao ban các hội ngành toàn quốc của Liên hiệp hội KHKT Việt Nam năm 2017 vừa diễn ra tại Thái Bình ngày 10/11/2017.

>> Đoàn đại biểu VACNE tham dự Hội thảo “Đánh giá tác động và việc Giảm CO2” tại Hàn Quốc >> VACNE trao Bằng công nhận Cây Di sản Việt Nam và tư vấn cho VQG Xuân Sơn về giải pháp Bảo tồn Đa dạng sinh học bền vững >> Ban Thanh niên Công An TP Hồ Chí Minh tổ chức trồng cây trong hoạt động “Ngày Chủ Nhật Xanh” >> Nhà máy xử lý rác của Bảo Lộc sẽ dừng hoạt động >> Mời viết bài tham dự Hội thảo quốc tế về Đánh giá tác động môi trường lần thứ 8 tại Hàn Quốc

Các nhiệm vụ TV PBXH thường xuyên được thảo luận tại các cuộc họp Ban Thường vụ, Ban Chấp hành TW Hội

Trong thời gian qua. được sự hỗ trợ của VUSTA và Bộ TNMT, VACNE đã thực hiện và tham gia thực hiện mảng phản biện về Môi trường trong các dự án PBXH chung của VUSTA. như: Tam Đảo II. Luật Thuế Môi trường. Góp ý sửa đổi các bộ luật như Luật Bảo vệ Môi trường 2014, Luật Đa dạng sinh học, Luật Bảo vệ và Phát triển rừng. Luật Thủy sản, Môi trường khai thác bauxit Tây Nguyên, Phát triển bền vững VQG Ba Vì, Đường sắt cao tốc Bắc Nam. Thành phố giữa sông Hồng, Thủy điện Đồng Nai 6 v.v

Ngoài hoạt động tư vấn, phản biện xã hội (TV-PBXH) của Trung ương Hội , nhiều hội thành viên tại các địa phương của VACNE cũng đã thực hiện nhiều dự án TV – PBXH thành công ở địa phương. Đáng chú ý có các hội Cao Bằng, Phú Thọ, Điện Biên, Dak Lak, Hải Phòng, Khánh Hòa, Hà Tĩnh…đã .góp phần đóng góp tích cực cho phát triển KTXH các địa phương

Đánh giá chung hoạt động TV, PBXH của VACNE có thể tổng kết một số kinh nghiệm thực tiễn dưới đây.

1. Nguyên tắc chung Phản biện xã hội của VACNE

· Tuân thủ luật pháp

PBXH là một hoạt động khoa học-chính trị- xã hội có tác động xã hội rộng rãi, vì thế nguyên tắc hàng đầu của PBXH là phải tuân thủ luật pháp. Luật pháp cho phép đến đâu thì PBXH là đến đấy. Cần nhận rõ rằng không phải kiến nghị nào của văn kiện PBXH cũng đều có sức thuyết phục cao và đều được các cấp thẩm quyên thực hiện, nhưng dù chất lượng thế nào, các kiến nghị đó cũng phải được xây dựng một cách đúng luật pháp và nội dung cũng phải đúng luật pháp. Vì vậy khi tiến hành PBXH cần nắm thật chắc cơ sở luật và các văn bản dưới luật liên quan và phải tác nghiệp đúng quy định của các văn bản đó.

Cơ chế dân chủ hiện nay cho phép nhóm chuyên gia PBXH bày tỏ ý kiến hoặc bảo lưu ý kiến của mình, nhưng không được lạm dụng quyền đó để ép các nhà ra quyết định phải thực hiện các kiến nghị của văn kiện PBXH do mình làm ra, vì việc này có thể dẫn tới xung đột xã hội không đáng có và trước hết làm giảm uy tín của chính tổ chức thực hiện PBXH.

·Bảo đảm cơ sở khoa học

Bản chất và cốt lõi của PBXH là phản biện khoa học - PBKH. Những lý lẽ trong văn kiện PBXH sẽ không có tí sức thuyết phục nào nếu chúng không được xây dựng trên một căn bản khoa học chắc chắn. Vì vậy những ý kiến kiểu “chúng tôi cho rằng…”, “ có lẽ là…”, “ dự báo là…” chỉ có thể là đề tài của những nghiên cứu tiếp trong tương lai để khẳng định hay bác bỏ mà không đưa vào văn kiện PBXH.Chỉ những kiến nghị dựa trên nền tảng khoa học chắc chắn mới được đưa vào văn kiện PBXH.

KHCN và Môi trường là lĩnh vực liên ngành, vì vậy mà ngay khi cơ sở khoa học do chuyên ngành nào đó cung cấp có vẻ đúng thì rất có thể chuyên ngành khác lại bác bỏ. Vì vậy cần dựa trên nền tảng quy định về Phát triển Bền vững – đây là lĩnh vực liên ngành đã được quy định rõ trong Luật Bảo vệ Môi trường và trong Chiến lược phát triển bền vững do Chính phủ ban hành. Vì thế PBXH cần có sự tham gia rộng rãi của các nhà khoa học.

.Tư duy hệ thống

Mỗi dự án cần PBXH về bản chất là một hệ thống có sự tham gia của con người và xã hội, gồm nhiều yếu tố cấu trúc liên kết với nhau nhờ tương cầu và tương tác. Đấy luôn là kiểu hệ thống mờ vì ranh giới, chức năng, mục tiêu, giải pháp,… cũng chưa rõ rệt. Hệ thống có con người tham gia bao giờ cũng đa chiều, ít nhất có 7 chiều đặc trưng và tác động đồng thời là Chính trị, Kinh tế, Văn hóa, Đạo đức, Thẩm mỹ, Khoa học công nghệ và Môi trường. Một số chiều của hệ có thể dễ dàng nhận diện, số còn lại ẩn tàng trong hệ nên còn được gọi là các chiều ngầm hay chiều ẩn, tạo nên quyền lực ngầm của hệ. Không nhận diện được các chiều ngầm này, các phân tích và những kỳ vọng cách tân .

Dự án cần được PBXH đều chắc chắn thất bại.

Những chiều nổi dễ thấy thường là những mặt tích cực mà nhóm xây dựng Dự Án chỉ rõ, thậm chí còn nói quá lên, còn những chiều ngầm thường khó nhận diện vì khi soạn thảo chưa nhận diện hết hoặc do chính nhóm soạn thảo không tiện nói ra. Những DA càng minh bạch thì càng dễ nhận ra các chiều ngầm , và ngược lại.

·Phù hợp Văn hóa

Báo cáo PBXH nhằm mục tiêu khi Dự án PBXH được đưa vào thực tiễn, cộng đồng là tác nhân thực hiện chính, hoặc hưởng lợi hoặc chịu ảnh hưởng. Những nội dung của PBXH vì thế phải phù hợp với văn hóa của công đồng, phải qua lăng kính văn hóa của cộng đồng mới có cơ hội được ủng hộ. Dù PBXH không yêu cầu đề cập trực tiếp đến những vấn đề về đa dạng văn hóa, không đòi hỏi nghiên cứu về văn hóa nhưng không thể vì thế mà đi ngược lại truyền thống văn hóa của các cộng đồng chịu tác động của chính Dự án được PBXH. Nhiều trường hợp văn hóa là vấn đề mà các Dự án hay bỏ qua nên lại là lý lẽ sắc bén của PBXH.

Việt Nam là cộng đồng dân tộc có nền văn hóa truyền thống và cực kỳ đa dạng, không chỉ đa dạng về dân tộc, tôn giáo, tín ngưỡng, mà cả về vùng cư trú (cái được gọi là Địa văn hóa). Con người có thể hy sinh mọi thứ trừ văn hóa của họ. Đặc trưng này đòi hỏi các chuyên gia PBXH phải có sự hiểu biết về văn hóa bản địa trước khi có các quyết sách về PBXH.

VACNE thường xuyên phối kết hợp các hội bạn thực hiện nhiệm vụ TV, PBXH

2. Một số thách thức thường gặp trong thực tiễn PBXH của VACNE

(i).Thách thức lớn nhất của PBXH về TN&MT là việc phải dung hòa nhiều quan điểm cực đoan như:

· Quan điểm kinh tế cực đoan cho rằng cần ưu tiên tối đa cho tăng trưởng kinh tế, tạo nhiều việc làm hơn cho xã hội;

· Quan điểm công nghệ cực đoan cho rằng khoa học-công nghệ có thể đảm bảo tuyệt đối không để xảy ra ô nhiễm và suy thoái;

· Quan điểm môi trường cực đoan cho rằng tất cả phải ưu tiên cho bảo vệ môi trường.

Để vượt qua các quan điểm này, PBXH đòi hỏi phải duy trì mục tiêu là đóng góp cho phát triển bền vững.

(ii) Tập hợp được một đội ngũ chuyên gia có trình độ cao, có tâm huyết với nhiệm vụ phản biện. Tránh cách nhìn chủ quan, thiên lệch, bằng cách áp dụng phương pháp tọa đàm nhóm nhỏ (Minidelphi nhiều vòng).Tìm kiếm được sự ủng hộ của các cấp thẩm quyền và các tổ chức xã hội trong nhiệm vụ phản biện, kể cả sự hỗ trợ tài chính, tuy nhiên tránh sức ép từ bất cứ phía nào để đảm bảo tính độc lập và trung lập của PBXH. Tổ chức thực hiện PBXH chỉ đề xuất ý kiến trong văn kiện phản biện và gửi đến các cấp thẩm quyền liên quan, kể cả thông tin đại chúng nhưng không được có bất cứ hoạt động nào ép ngược các cấp ra quyết định phải nghe theo ý kiến phản biện của mình. Không để cho PBXH biến thành diễn đàn vi phạm luật pháp.

(iii). Lường trước những khó khăn và thuận lợi của công tác PBXH Những kết quả PBXH bước đầu do VACNE thực hiện đã nâng cao vị thế của Hội cũng như làm rõ hơn sự cần thiết của công tác PBXH, bước đầu giúp cho xã hội nhìn nhận PBXH với cách nhìn đúng đắn hơn. Vì thế VACNE ngày càng nhận được nhiều nhiệm vụ PBXH hơn. PBXH đang dần trở thành một lĩnh vực không thể thiếu trong chiến lược phát triển bền vững đất nước như tinh thần Văn kiện Đại hội X của Đảng đã khẳng định từ 2006. Nhu cầu PBXH ngày càng nhiều hơn và quy mô của các vấn đề PBXH cũng ngày càng rộng hơn .

Hướng tới cộng đồng là thông điệp hoạt động của VACNE

3. Quy trình PBXH chuẩn của VACNE có 7 bước[1]

(i).Phân tích dư luận xã hội (DLXH)

DLXH là “những ý kiến đánh giá về các vấn đề xã hội mà nhóm công chúng cảm thấy có ý nghĩa với họ hoặc động chạm đến lợi ích chung, các giá trị chung”. Nếu ý kiến cá nhân không đại diện cho ai, trừ tác giả, thì ý kiến đó không được coi là DLXH mà chỉ được gọi là ý kiến cá nhân. Vì “DLXH không phải là kết quả cộng cơ học các ý kiến cá nhân”[2]

Dư luận xã hội có thể được truyền tải trên các phương tiện thông tin đại chúng.Thông tin đại chúng dù nhiều và sắc sảo đến đâu cũng chưa phải là PBXH hay PBKH mà mới chỉ là dư luận xã hội, tuy một số bài viết trên thông tin đại chúng cũng có giá trị PBKH thậm chí PBXH, bởi lẽ bài viết có tốt cũng chỉ là của một tác giả hay một vài đồng tác giả. Thu thập và phân tích dư luận xã hội là bước đi đầu tiên rất cần thiết của một chu trình PBKH hay PBXH.

(ii). Thu thập và phân tích tài liệu

Có ba loại tài liệu cần thu thập:

- Cơ sở pháp lý: thu thập các văn bản luật và dưới luật liên quan ;

- Các báo cáo chuyên môn ví dụ báo cáo về quy hoạch, dự án, chương trình, ĐMC, ĐTM, các bài báo hội thảo,..

- Tài liệu trên thông tin đại chúng kể cả những vấn đề khoa học trong nước chưa nghiên cứu nhưng đã được nghiên cứu nhiều trên thế giới.

Các tài liệu thu thập được cần được phân tích, tổng hợp thành các chuyên đề liên quan, tạo dựng cơ sở khoa học cho văn kiện PBXH.

(iii). Thảo luận nhóm chuyên gia chủ chốt: phương pháp chuyên gia và Quy trình Delphi nhằm tạo lập cơ sở khoa học chắc chắn cho PBXH

Nhóm chuyên gia được mời tham gia vào quy trình Delphi thường có số lượng không nhiều, bao gồm những chuyên gia có trình độ cao ở các chuyên ngành khác nhau và liên quan đến Dự án được phản biện. Thông thường nhóm chuyên gia chủ chốt gồm khoảng từ 7 đến 10 chuyên gia. Delphi đi từ rộng đến hẹp, từ ý tưởng chưa cụ thể, chưa sắc sảo đến ý tưởng cụ thể và sắc sảo hơn. Delphi có thể gồm một số vòng (được gọi là Minidelphi) thảo luận trực tiếp, mỗi Delphi gồm 1 vòng Minidelphi, thậm chí nhiều hơn.

Nếu PBXH có khảo sát thực địa thì trước khảo sát cần tiến hành 1-2 Minidelphi, sau khảo sát 1-2 vòng Minidelphi khác để xây dựng văn kiện.

(iv). Tổ chức khảo sát thực địa

Khảo sát thực địa tạo điều kiện cho nhóm PBXH tiếp xúc với các địa phương sẽ thực thi dự án cần PBXH, kiểm chứng và hoàn thiện những vấn đề sẽ được phản biện qua tiếp xúc với chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng..

Khảo sát thực địa nhằm thu thập thông tin từ ba nguồn, được gọi là Quy tắc Tam giác của khảo sát: 1/ phỏng vấn cán bộ và cộng đồng địa phương, 2/ quan sát các dấu hiệu đặc trưng, và 3/ tài liệu thu thập được tại địa phương.

(v). Hội thảo

Tư vấn có thể không cần hội thảo, nhưng PBXH rất cần hội thảo. Mỗi Dự án PBXH cần một hội thảo rộng rãi để lấy ý kiến đóng góp xây dựng văn kiện PBXH chính thức. Đại biểu tham dự hội thảo bao gồm các nhà khoa học, các tổ chức tài trợ, các tổ chức quốc tế, lãnh đạo các Bộ/tỉnh/sở/ngành/ liên quan, giới thông tin đại chúng, đại diện địa phương… Số lượng đại biểu tùy thuộc vào quy mô của nhiệm vụ PBXH và nguồn lực tài chính cho việc PBXH. Văn kiện dự thảo - kết quả của nhiều vòng Minidelphi trước đó - cần được trình bày trước hội thảo như một báo cáo Đề dẫn.

Cần hết sức lưu ý rằng không để Hội thảo PBXH thành một diễn đàn tự do lộn xộn kiểu câu lạc bộ. Hội thảo cần là diễn đàn nghiêm túc và cởi mở để các đại biểu có thể đóng góp ý kiến kể cả ý kiến phản đối cho dự thảo văn kiện PBXH hay kết luận cua hội thảo.

(vi). Xây dựng Văn kiện PBXH

Xây dựng văn kiện PBXH là một quá trình, bắt đầu từ những báo cáo sau mỗi vòng Minidelphi. Bản dự thảo cuối sẽ được trình bày tại hội thảo như một báo cáo Đề dẫn để định hướng thảo luận (có thể tại hội thảo chỉ trình bày kết luận hội thảo mà không phải văn kiện chính thức, văn kiện này sẽ hoàn thành sau hội thảo). Yêu cầu của các bản dự thảo (văn kiện trung gian) và văn kiện chính thức là:

· Chỉ nói những vấn đề quan trọng nhất.

·Chỉ trình bày những vấn đề có cơ sở khoa học chặt chẽ, tầm ảnh hưởng lớn và sắp xếp theo thứ tự ưu tiên như sau:PBXH đúng nghĩa cần tạo ra được sự đồng thuận trên 4 bình diện: Chính trị, Môi trường, Kinh tế và Văn hóa. Những lợi ích cuả các mặt này có thể có trọng số cao thấp khác nhau tùy từng đối tượng khảo cứu

Văn phong giản dị, mạch lạc, trong sáng, tránh dùng các thuật ngữ chuyên môn để cho ai đọc cũng hiểu được.

Sau hội thảo cần nhanh chóng xây dựng Văn kiện chính thức để đệ trình các cơ quan hữu quan, các cấp ra quyết định, các nhà tài trợ. Văn kiện chính thức có thể không cần thông qua lại toàn bộ nhóm chuyên gia mà chỉ cần thông qua Ban Chủ nhiệm PBXH. Văn kiện cần thật ngắn gọn, càng ngắn gọn thì các cấp lãnh đạo đọc càng kỹ.

(vii). Truyền thông

Ngay khi hội thảo kết thúc, Ban Tổ chức nên ra thông cáo báo chí hoặc bản kết luận của hội thảo để cung cấp cho các nhà báo thông tin chính thức của PBXH, trong đó cần liệt kê vắn tắt mục tiêu hội thảo, chủ tịch đoàn hội thảo, số lượng đại biểu, số lượng tham luận và ý kiến phát biểu, các kết luận chính của hội thảo.

Xin nói thêm là, qua thực tiễn, bước “Hậu TV PBXH” cần được xem xét bổ sung Quy trình. Trong bước này, theo rõi việc tiếp tiếp thu ý kiến TV PBXH của các “đối tượng” và đánh giá của cộng đồng là rất quan trọng.

(Còn tiếp)

.................

[1] Nguyễn Đình Hòe, (2012). Phản biện xã hội về Thiên nhiên Môi trường. NXB Khoa học Kỹ thuật Hà Nội.

[2] Nguyễn Quý Thanh, 2006. Xã hội học về Dư luận Xã hội. NXB ĐHQG Hà Nội.

Nguyễn Ngọc Sinh và Nguyễn Đình Hòe - VACNE

[Quay lại]

Từ khóa liên quan: Phân tích, đánh giá, hoạt động, tư vấn, phản biện, giám định xã hội, Hội Bảo vệ TN&MT Việt Nam

Gửi ý kiến bạn đọc về: Phân tích đánh giá hoạt động tư vấn và phản biện, giám định xã hội của Hội Bảo vệ TN&MT Việt Nam

*	*
*
Nội dung*

Chọn file

(File: .Zip - 2M)

(Tin Môi Trường hoan nghênh các ý kiến đóng góp của bạn đọc cho bài viết. Các thảo luận sẽ được xem xét trước khi đăng tải. Tin Môi Trường giữ quyền từ chối những lời lẽ xúc phạm cá nhân, tổ chức; lời lẽ trái thuần phong mỹ tục, vi phạm pháp luật. Bạn đọc thảo luận bằng tiếng Việt có dấu. Ý kiến không nhất thiết thể hiện quan điểm của Tin Môi Trường. Cám ơn sự đóng góp và hợp tác của các bạn)