Chảy máu đá quý

Có nơi không còn đá quý

Các kết quả điều tra cũng như khai thác trong những năm 90 của thế kỷ trước và khai thác nhỏ lẻ của dân địa phương cho thấy tiềm năng tài nguyên  đá quý ruby, saphire, spinel của Việt Nam là tương đối lớn, tập trung ở một số nơi như Lục Yên (Yên Bái) trong tầng đá hoa; Yên Bình (Yên Bái) trong tầng đá biến chất cổ phức hệ Sông Hồng; Quỳ Châu (Nghệ An) trong tầng đá phiến, gơnai và đá hoa; và Đak Song (Đắk Nông) trong tầng đá bazalt bị phong hóa.

Có đại biểu cho rằng cứ với tốc độ khai thác đá quý như hiện nay, con cháu của chúng ta có thể phải ra ước ngoài xem đá quý có nguồn gốc từ Việt Nam. (Ảnh: Phạm Mạnh)

Theo TS Phạm Văn Long, Giám đốc Trung tâm Kiểm định Đá quý&Vàng Hà Nội, các mỏ ruby thuộc tỉnh Yên Bái nằm rải rác dọc theo Quốc lộ 70 kéo dài từ thị xã Yên Bái lên huyện Lục Yên, với các điểm mỏ nổi tiếng như Tân Cương (nơi khai thác được viên ruby Ngôi sao Việt Nam nặng 2.58 kg và hiện được coi là báu vật quốc gia (một mảnh vỡ của viên đá này nặng 290 carats (cts – đơn vị đo trọng lượng đá quý, 1ct = 0,2 gram) được bán đấu giá năm 1999 với giá 290.000 USD), Trúc Lâu (nơi khai thác được viên ruby sao nặng 1.96 kg cũng được coi là báu vật quốc gia) và Lục Yên (hiện nay các hoạt động khai thác vẫn đang được tiếp tục). Tân Hương có ruby, spinel; Trúc Lâu có ruby sao và spinel; Tại Lục Yên, ngoài ruby (hồng ngọc), saphire (lam ngọc), còn có các loại đá quý khác như spinel (hồng phớt tím), tourmaline (đá lục ma lin), amazonit (còn gọi là felspat hay đá hộ mệnh), granat (đá thạch lựu), v.v…

Phát biểu tại hội thảo “Đá quý Việt Nam – Tiềm năng, hiện trạng và giải pháp” ngày 26/3 tại Hà Nội, ông Đào Trọng Cường, Phó Chủ tịch Hội Đá quý Việt Nam, nói đá quý là sản phẩm mà trái đất ban cho không nhiều quốc gia, chỉ đếm trên đầu ngón tay. Ngành đá quý mang lại lợi ích không nhỏ cho đất nước.

Kể từ năm 1987, năm tìm thấy mẫu hồng ngọc tại Yên Bái, tức sau gần ba thập kỷ phát hiện những mỏ đá quý lớn như Lục Yên (Yên Bái), Quỳ Châu (Nghệ An), Bình Thuận, và Đắk Lắk khai thác rầm rộ. Đến nay có nơi mỏ đã khai thác trắng không còn đá quý nữa, Kỹ sư Nguyễn Xuân An, Chủ tịch Hội Đá quý Việt Nam, cho biết.

“Đá quý của Việt Nam đang bị chảy máu sang các nước, chủ yếu Châu Âu, Nhật Bản, Indonesia, Úc, Mỹ do các nước này không có loại đá đó hoặc có cũng rất ít”, ông Nguyễn Văn Mỹ, Giám đốc Trung tâm Đá cảnh Gỗ lũa Tranh tượng Dân gian Việt Nam, trao đổi  với VFEJ bên lề hội thảo.

Theo các chuyên gia, đá quý khai thác được phần lớn bán ở dạng thô chưa qua chế tác và nung đốt nâng cao chất lượng, vì vậy hiệu quả đầu tư và sản xuất kinh doanh đạt thấp.

“Việt Nam nên chế tác chứ cứ bán thô như thế này thì tiếc lắm”, ông Nguyễn Văn Mỹ thổ lộ, “Do chưa có luật nên việc trao đổi, mua bán đá quý ở Việt Nam còn hạn chế, vì vậy đá quý mới cứ chảy ra nước ngoài”

Ông Lê Mạnh Tuấn, kỹ sư vật lý hạt nhân, phụ trách đơn vị sưu tầm phát triển kỳ thạch Việt Nam, nói tiềm năng đá quý của Việt Nam là rất lớn, tuy nhiên nếu không có cách khai thách hợp lý, đá quý sẽ cạn kiệt.

“Đừng để hai ba đời nữa con cháu chúng ta phải sang nước ngoài để xem đá quý của Việt Nam”, ông Tuấn lo lắng.

Cần có luật đá quý

Về hoạt động khoáng sản, lần đầu tiên và duy nhất Chính phủ đã có quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác, chế tác và sử dụng đá quý giai đoạn đến 2015, có xét đến 2025 do Bộ Công thương được ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 20/2008/QĐ-BCT ngày 4/8/2008, định hướng cho các hoạt động khoáng sản đá quý.

“Tuy nhiên, gần ba năm trôi qua, các hoạt động thăm dò, khai thác đá quý vẫn không được triển khai” ông An nhấn mạnh, “Trong khi nạn khai thác đá quý trái phép vẫn diễn ra tại nhiều địa phương ngoài vòng kiểm soát của nhà nước.”

Công tác điều tra thăm dò tài nguyên khai thác không theo kịp với tốc độ đào đãi tự do, tàn phá tài nguyên của nhân dân. Trong khi đó công tác quản lý nhà nước về tài nguyên kém hiệu lực cộng với sự yếu kém trong năng lực quản lý, thực hiện của bộ máy nhà nước nên đã góp phần làm cho các hoạt động sản xuất kinh doanh đá quý thường diễn ra ngoài tầm kiểm soát.

Ông Mỹ đề nghị “Nhà nước nên có luật đá quý để tránh tình trạng chảy máu đá quý ra nước ngoài.”

Theo ông An, cần sớm ban chiến lược đối với ngành đá quý để góp phần phát triển bền vững kinh tế xã hội, đảm bảo khoáng sản đá quý được bảo vệ, khai thác sử dụng hợp lý, hiệu quả và định hướng cho xây dựng, phát triển ngành.

Cần đầu tư xây dựng quy hoạch hoạt động điều tra địa chất đá quý và tổ  chức thực hiện quy hoạch khoáng sản đá quý đã được phê duyệt theo Quyết định 20/2008/QĐBTC để đảm bảo đánh giá được tài nguyên, làm cơ sở cho các hoạt động khoáng sản thăm dò, khai thác, chế tác đá quý trong tương lai.

Có đại biểu còn đề nghị khoanh vùng, quy hoạch lại một số vùng nhất định thành công viên đá quý, như công viên đá Đồng Văn, cho con cháu sau này.