Bảo tồn đa dạng sinh học vùng biển đảo Phú Quốc

Xác lập phạm vi khu bảo tồn

Năm 1994, Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) - Chương trình Đông Dương và Viện hải Dương học tiến hành điều tra về đa dạng sinh học biển tại một nhóm các đảo nhỏ thuộc vùng cảng An Thới ở phía Nam đảo Phú Quốc, đề xuất thành lập khu bảo tồn biển.

Tiếp theo đó, các bộ ngành liên quan và Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cũng đã có những động thái nhằm xúc tiến việc xác lập phạm vi khu bảo tồn tại vùng biển này. Đến năm 2007, khu bảo tồn biển Phú Quốc chính thức được thành lập theo Quyết định số 19/QĐ-UBND của Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang.

Khu bảo tồn biển Phú Quốc gồm khu phía đông bắc, đông nam đảo Phú Quốc và khu phía nam quần đảo An Thới. Diện tích mặt nước của khu bảo tồn biển là 26.863,17 ha, trong đó vùng bảo vệ nghiêm ngặt 2.952,45 ha, vùng phục hồi sinh thái rộng 13.592,95 ha và vùng phát triển 10.317,77 ha.

Ở Bắc đảo là vùng thảm cỏ biển rộng lớn thuộc hai xã Hàm Ninh và Bãi Thơm, phía nam đảo có những rạn san hô nằm quanh các hòn của quần đảo An Thới thuộc xã Hòn Thơm, huyện Phú Quốc.

Nguồn lợi, đa dạng sinh học của vùng biển Phú Quốc

Vùng biển Phú Quốc được đánh giá là ngư trường giàu có với tổng trữ lượng cá phân bố ước đạt khoảng 464.000 tấn, trong đó trữ lượng cá nổi chiếm khoảng 51% (239.000 tấn), cá đáy và cá rạn san hô chiếm khoảng 49% (225.000 tấn).

Ngoài nhóm cá, vùng biển Phú Quốc còn chứa đựng nhiều nhóm hải sản có giá trị khác như tôm, mực, ghẹ, ốc nhảy, trai ngọc, sò huyết, sò lông, nghêu lụa, bạch tuộc, hải sâm, cá ngựa, v.v…, hàng năm được khai thác với sản lượng lớn, tạo nguồn thu nhập và công ăn việc làm cho người dân trên đảo và khu vực lân cận.

Những đối tượng hải sản này thường được khai thác ở vùng ven các đảo, trong các rạn san hô, thảm cỏ biển và vùng nước lân cận.

Qua ghi nhận, có 252 loài thuộc 49 giống và 14 họ san hô cứng, 19 loài san hô mềm với tổng diện tích là 473,9 ha, phân bố chủ yếu tập trung quanh các đảo ở phía nam quần đảo An Thới với diện tích 362,2 ha (chiếm 76% tổng diện tích).

Phú Quốc là một trong hai địa phương tại Việt Nam có sự phân bố của cỏ biển. Tại đây ghi nhận có chín loài cỏ biển, phân bố ở phía đông đảo và một ít ở bắc và nam đảo với tổng diện tích 10.600 ha.

Do đặc điểm hệ sinh thái rạn san hô và thảm cỏ biển, điều kiện thích hợp làm nơi cư trú và cung cấp nguồn thức ăn dồi dào cho các loài cá sống ở rạn, nơi đây có 152 loài cá thuộc 71 giống và 31 họ, trong đó các họ cá có giá trị kinh tế cao như cá mú 13 loài, cá mó 11 loài, cá dìa 8 loài, 7 loài cá hồng, 8 loài cá đổng…

Tảo biển có 98 loài thuộc 51 giống, trong đó có 31 loài tảo đỏ, tảo lục và tảo nâu. Động vật thân mềm có 132 loài thuộc ba giống của 35 họ thân mềm sinh sống trong rạn san hô, phổ biến nhất là ốc đụn, ngọc trai, trai tai tượng vảy.

Da gai có 32 loài thuộc 23 giống của 15 họ da gai, trong đó hải sâm là phong phú nhất. Đặc biệt tại vùng biển này ghi nhận có sự  xuất hiện của dugong (cá cúi), rùa biển, cá heo… đây là những loài có tên nằm trong danh mục bị đe dọa tuyệt chủng.

Nỗ lực bảo vệ và phục hồi hệ sinh thái

Mặc dù rạn san hô của vùng lỏi khu bảo tồn biển Phú Quốc vẫn còn trong tình trạng khá tốt, rất nhiều trong số đó đã bị huỷ hoại do khai thác thủy sản trong quá khứ.

Vùng cỏ Biển Đông bắc đảo Phú Quốc mật độ dày, phong phú loài cũng bị phá hủy do tác động khai thác thủy sản. Các loài quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng như dugong, rùa biển bị săn bắt làm thức ăn, làm đồ lưu niệm chưa được ngăn chặn hiệu quả.

Những loài và những vùng bị tổn thương này cần phải được phục hồi lại, vì vậy cần phải có kế hoạch tiếp tục việc phục hồi các loài và các hệ sinh thái đã bị xuống cấp.

Đầu năm 2007, với sự hỗ trợ kỹ thuật của các chuyên gia trong lĩnh vực bảo tồn biển thuộc Cơ quan Khí tượng và Hải dương Hoa Kỳ (National Oceanic Atmospheric Agency) và Hợp phần Sinh kế Bền vững Bên trong và Xung quanh các Khu Bảo tồn Biển (Component Sustainable Livelihoods in and around MPAs), một nhóm công tác gồm các thành viên đại diện cho các sở ban ngành của tỉnh Kiên Giang cùng với ban quản lý khu bảo tồn biển Phú Quốc xây dựng Kế hoạch quản lý đến năm 2015, nhằm giúp quản lý một cách hiệu quả Khu bảo tồn biển Phú Quốc.

Kế hoạch quản lý khu bảo tồn biển Phú Quốc là cơ sở để UBND tỉnh chỉ đạo, điều hành thống nhất và tăng cường sự tham gia của các cơ quan quản lý, chính quyền địa phương các cấp và cộng đồng trong quá trình quản lý hiệu quả khu bảo tồn biển nhằm đạt các mục tiêu bảo vệ đa dạng sinh học, phát triển kinh tế xã hội và cải thiện đời sống cho người dân; qua đó thiết lập cơ chế quản lý tổng hợp, đa ngành, nâng cao nhận thức và xác định trách nhiệm cụ thể của các bên liên quan trong việc khai thác hợp lý giá trị tài nguyên, môi trường…

Nâng cao tính bền vững và toàn vẹn của hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên; chia sẻ hài hòa lợi ích giữa các bên liên quan; tạo điều kiện cho cộng đồng tham gia quản lý.

Phú Quốc là đảo lớn nhất của Việt Nam và cụm đảo Nam An Thới bao gồm 18 hòn đảo lớn nhỏ khác nhau cách thành phố Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang khoảng 120 km, thuộc vùng biển phía Tây Nam của Tổ quốc.

Đảo Phú Quốc nằm ở vị trí gần như trung tâm của vùng Đông Nam Á. Khu bảo tồn biển có 12 hòn đảo lớn nhỏ, riêng khu vực phía Nam của đảo có 11 hòn đảo. Nơi đây được đánh giá là khu vực có nguồn tài nguyên biển phong phú và có một vai trò quan trọng đối với đời sống cư dân địa phương và nền kinh tế của tỉnh.