Thế giới phí tiền tỉ USD cho Tamiflu?

Nghiên cứu này vừa được đăng tải trên chuyên san y khoa uy tín hàng đầu thế giới British Medical Journal (BMJ). Đây là cuộc chiến dài hơi giữa Cochrane - BMJ với Roche. Từ năm 2009, chuyên san này đã đăng tải một số nghiên cứu nghi ngờ về hiệu quả của Tamiflu (tên thương mại của hoạt chất oseltamivir) và những tác dụng phụ bị “lờ” đi của thuốc này. Năm 2012, một phân tích của Cochrane trên BMJ cáo buộc Roche không công bố toàn bộ các nghiên cứu lâm sàng liên quan đến Tamiflu. Nói cách khác, đại gia ngành dược Thụy Sĩ chỉ cho đăng tải những kết quả cho thấy lợi ích của loại thuốc này. Nhờ lập lờ với “một nửa sự thật”, Tamiflu đã trở thành lựa chọn hàng đầu của nhiều quốc gia để dự trữ nhằm đối phó với các dịch cúm A/(H5N1) và A/(H1N1).

Chẳng khác gì giả dược

Sau 3 năm liên tục gây áp lực, sau cùng, Cochrane và BMJ cũng được Roche cung cấp tài liệu của các nghiên cứu về oseltamivir, trong đó có nhiều phần chưa được công bố. Cùng lúc đó, Cochrane cũng nhận được các tài liệu tương tự liên quan đến thuốc Relenza (hoạt chất zanamivir) do hãng GlaxoSmithKline (GSK) của Anh sản xuất. Relenza tuy không nổi tiếng bằng Tamiflu nhưng cũng là một “ngôi sao” trong số các dược phẩm chống cúm và được nhiều quốc gia dự trữ. So với những nghiên cứu đã được Roche “bật đèn xanh” trước đây, các tài liệu được Cochrane phân tích lần này đáng tin cậy hơn vì có những dữ liệu để so sánh như trường hợp các bệnh nhân được điều trị bằng giả dược (placebo - giả dược được làm từ chất trơ, vô hại, không có dược tính, thường được dùng trong nghiên cứu y khoa để đối chứng với các loại dược phẩm đang được thử nghiệm).

Kết quả là cả 2 loại thuốc kể trên không chứng tỏ hiệu quả cao hơn so với hoạt chất cực kỳ phổ biến và rẻ hơn nhiều là paracetamol. Chẳng những vậy, Tamiflu và Relenza chỉ giúp bệnh nhân giảm các triệu chứng bệnh khoảng... hơn nửa ngày so với giả dược (6,3 ngày so với 7 ngày). Loại thuốc này còn bị các nhà khoa học của Cochrane cho rằng có thể gây các tác dụng phụ như buồn nôn, nhức đầu, thậm chí dẫn đến các vấn đề về thận và thần kinh.

Ngoài ra, lý do để các quốc gia dự trữ Tamiflu được dựa trên những báo cáo của Roche cho thấy hiệu quả làm giảm các biến chứng nguy hiểm có thể gây tử vong của cúm như viêm phổi, viêm phế quản. Tuy nhiên, trên thực tế, nhóm Cochrane cho biết các tài liệu được cung cấp không hề cho thấy chứng cứ thuyết phục về hiệu quả này. Đài Radio Canada dẫn lời Giáo sư Khoa Y học cộng đồng của Đại học British Columbia (Canada) Barbara Mintzes nhận định: “Các chính phủ đã chi hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỉ USD cho các loại thuốc kém hiệu quả. Nghiên cứu của Cochrane có thể xem là bước tiến lịch sử hướng đến sự minh bạch của ngành công nghiệp dược phẩm”.

Phất lên nhờ dịch cúm

Ngoài Cochrane, nhiều chuyên gia uy tín trên thế giới đã đặt dấu hỏi về hiệu quả thật sự của Tamiflu từ nhiều năm qua. Trong bài viết trên báo mạng Slate, bác sĩ Jean-Yves Nau của Pháp nhận định: “Trước khi xảy ra các dịch cúm hoặc cảnh báo dịch, hầu như công chúng chẳng mấy ai biết đến Tamiflu. Mọi việc hoàn toàn thay đổi khi chủng vi rút cúm A/(H5N1) mới xuất hiện năm 2006 bị cảnh báo có nguy cơ lây từ chim chóc, gia cầm sang người. Khi ấy, theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), các nước bắt đầu đổ xô trữ Tamiflu và chấp nhận mức giá đắt một cách vô lý.

Sau cú hích này, Tamiflu thật sự “thăng hoa” nhờ dịch cúm A/(H1N1) vào năm 2009”. Theo chuyên gia Nau, sau khi Tamiflu đã được chất đầy kho ở nhiều nước, các bác sĩ đã nhận thấy những điểm bất thường khi chỉ định loại thuốc này trong điều trị cúm. Chẳng hạn, các bệnh viện của Pháp đã ghi nhận nhiều trường hợp vi rút cúm kháng thuốc, dù Tamiflu rất ít được dùng trong điều trị cúm mùa thông thường. Như vậy, vi rút “bỗng nhiên” kháng lại loại thuốc này hay thực sự Tamiflu không hiệu quả?

Trước các kết luận trong nghiên cứu của Cochrane, Roche đã ra thông cáo để phản đối và khẳng định vẫn “dựa trên những dữ liệu đáng tin cậy về lợi ích của Tamiflu và quyết định cho phép lưu hành của các cơ quan quản lý dược phẩm trên thế giới”. Phát ngôn viên Robert Strang của Roche nói hiệu quả của loại thuốc này đã được chứng minh trong dịch cúm năm 2009. Còn chuyên gia Bruno Lina (Trung tâm nghiên cứu cúm quốc gia Pháp) nhìn nhận tuy chưa có thử nghiệm lâm sàng thật sự chứng minh công dụng của Tamiflu đối với những ca bị cúm nặng nhưng năm 2009, Nhật Bản, nước chủ trương cho dùng thuốc này hàng loạt, cũng là quốc gia có tỷ lệ tử vong vì cúm A/H1N1 thấp nhất.