Những "bí ẩn" về núi lửa ở Việt Nam

Bom núi lửa ở Ba Vì

Khi nói về sản phẩm phun trào của núi lửa nhiều người đều biết, chúng bao gồm ở cả ba thể là rắn, lỏng và khí. Sản phẩm lỏng chính là dung nham trào qua miệng núi lửa, chảy thành dòng hoặc tạo lớp phủ. Khi đông cứng, chúng tạo thành đá phun trào. Sản phẩm khí gồm hơi nước và nhiều loại khí, như H2S, SO2, CO, CO2, CH4... Còn sản phẩm rắn gồm khối tảng dạng cứng, tro bụi núi lửa, bom núi lửa. Bom núi lửa là những khối dung nham được tung ra từ miệng núi lửa, đã kịp đông cứng trong không trung trước khi rơi trở lại mặt đất. Chúng có kích thước từ vài centimet đến khoảng một mét.

Trên khu vực đỉnh Vua và đỉnh Tản Viên của dãy núi Ba Vì (Hà Nội) có một tầng sản phẩm được các nhà địa chất gọi là aglomerat. Thực chất đó là tầng bom núi lửa được dòng dung nham gắn kết lại, có dáng vẻ của một tầng cuội kết. Cũng có tác giả gọi đây là tầng cuội kết núi lửa. Mỗi "viên cuội" ấy từng là một "trái bom" núi lửa. Chúng có số lượng vô vàn ở khu vực các đỉnh kể trên và không được coi là đá quý vì về bản chất chúng cũng chỉ là đá núi lửa thông thường, được hình thành trong các đợt phun trào núi lửa đã xảy ra cách nay trên 250 triệu năm...

Ngoài ra, rất nhiều sản phẩm do núi lửa phun ra được con người khai thác như khoáng sản nội sinh từ lòng đất đưa ra. Trong đá bazan ở Tây Nguyên có những tầng chứa mã não, có những khối kích thước lên tới hàng mét, rất giá trị. Nhưng giá trị nhất trong số những sản phẩm từ núi lửa chính là kim cương. Nguồn kim cương của thế giới hiện nay chủ yếu được khai thác từ những họng núi lửa kiểu ống nổ, như ở Nam Phi, Angola, Sibir của nước Nga, Canađa... Tiếc rằng, ở Việt Nam cho đến nay chưa tìm được những họng núi lửa kiểu chứa kim cương.

Giá trị thực của đá núi lửa

Có thể khẳng định rằng, đá núi lửa thực ra cũng chỉ là sản phẩm của tự nhiên, không có khả năng chữa bệnh hoặc phong thủy gì đặc biệt gì như lời đồn đại. Những sản phẩm hoạt động núi lửa có ở khắp nơi, người dân có thể tiếp cận hàng ngày, nhưng thậm chí họ không để ý tới hoặc không hề hay biết. Ví dụ, đường lên khu nghỉ dưỡng trên đỉnh Tam Đảo, mấy ai đã biết mình đang bước chân trên những khối đá do núi lửa phun ra từ kỷ Trias, cách nay khoảng 240 triệu năm. Còn ở Tây Nguyên, từ lâu đời người dân sinh sống trên cao nguyên đất đỏ bazan - sản phẩm phong hóa của đá bazan có nguồn gốc từ hoạt động núi lửa từng xảy ra mãnh liệt tại khu vực này trong các kỷ Neogen và Đệ tứ. Người ta chiêm ngưỡng những di tích núi lửa, các thác và hồ nước đẹp được hình thành trên đá núi lửa hoặc trong miệng núi lửa cổ. Thực tế, tiếp xúc và sinh sống trên các vùng đá núi lửa cổ cũng không có gì khác biệt đáng kể so với sống trên các vùng miền khác.

Đất được hình thành do phong hóa từ đá bazan rất thích hợp cho sự phát triển của một số cây công nghiệp. Vì thế, trên đất Tây Nguyên đã phát triển các đồn điền trồng cao su, cà phê từ thời thuộc Pháp. Đất trong các miệng của các núi lửa cổ ở Tây Nguyên thuộc loại màu mỡ và được người dân canh tác rất hiệu quả. Ví dụ, trong miệng hình lòng chảo của núi Chư Đăng Ya (huyện Chư Pả, tỉnh Gia Lai) và nhiều miệng núi lửa khác.