Bản đồ học – ngành bị lãng quên?

Bài 1: Giảm học phí vẫn kén người học

Cơ hội làm việc nhanh và nhiều, 100% sinh viên ra trường có việc làm nhưng hàng năm tỷ lệ sinh viên tuyển vào chỉ được 2/3, trong đó chủ yếu là diện nguyện vọng 2 nhập học với chủ tâm chờ năm sau thi lại. Đó là bức tranh đầy mâu thuẫn của ngành bản đồ học hiện nay.

Ngành học “thu nhỏ thế giới”'

Sinh viên thực hành kỹ năng sau một tiết học về bản đồ. Ảnh: Thanh Tuyền

 Đến đại học Mỏ – địa chất thời điểm đầu năm học, không khỏi ngạc nhiên khi khắp sân trường chỗ nào cũng thấy sinh viên đo đạc, vẽ bản đồ bằng thiết bị quan trắc.

Trần Bảo Nam, sinh viên bộ môn bản đồ (khoa Trắc địa), cho biết thời gian học lý thuyết chỉ 1/3, còn lại là thực hành ở sân trường và… ngoài đường. “Từ một cái cây, chúng em đo kích thước, toạ độ rồi sử dụng các phần mềm tái hiện nó trên bản đồ. Người dùng kích vào cái cây (bản đồ động) sẽ biết được toạ độ, hình dáng, màu sắc và đặc tính của loài cây đó”, Nam kể về sự thú vị của bài học. Còn Phạm Xuân Cảnh, K51, bộ môn bản đồ viễn thám (khoa Địa lý – đại học Khoa học tự nhiên Hà Nội), chia sẻ: “Em ban đầu vào khoa vì trượt nguyện vọng 1, định học tạm nguyện vọng 2 để năm sau thi lại. Tuy nhiên, qua một năm học thì mọi suy nghĩ hoàn toàn thay đổi”. Hiện Cảnh đang học thạc sĩ tại khoa và tham gia công việc tại đây cũng như các dự án hợp tác với tổ chức nước ngoài.

Theo TS Đinh Thị Bảo Hoa, chủ nhiệm bộ môn bản đồ viễn thám (khoa Địa lý – đại học Khoa học tự nhiên Hà Nội), mặc dù nằm trong khoa Địa lý nhưng bộ môn lại tuyển 100% học sinh khối A, bởi ưu tiên về tư duy và độ nhạy bén vốn rất cần cho ngành học này. Sinh viên ngành này cũng phải thành thạo tin học.

Bản đồ học là một ngành khoa học kỹ thuật thuộc khối các khoa học địa cầu, nghiên cứu phương pháp xây dựng và sử dụng các loại bản đồ làm cơ sở khoa học về mô hình không gian để nhận thức trong địa lý, địa chất, khoa học về hành tinh và trong nhiều ngành khoa học khác về trái đất và xã hội. Ở Việt Nam, đến năm 1980, bộ môn này mới được thành lập ở khoa Địa lý – đại học Khoa học tự nhiên Hà Nội. Trước đó, nhóm cán bộ giảng dạy về bản đồ và trắc địa được xếp chung trong một bộ môn ghép gọi là địa mạo – bản đồ. Còn bộ môn bản đồ – viễn thám – GIS thuộc khoa Địa lý – đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM mới thành lập năm 2004. Bộ môn bản đồ – viễn thám và GIS thuộc khoa Địa lý – địa chất của đại học Khoa học (đại học Huế) thì mãi năm 2010 mới ra đời… Những trường như đại học Tài nguyên và môi trường Hà Nội, đại học Bách khoa TP.HCM, đại học Tài nguyên và môi trường TP.HCM… cũng đào tạo ngành này. Tuỳ hình thức tuyển sinh và mục tiêu đào tạo mà tại mỗi trường ngành học này có tên gọi riêng, nhưng đa số chỉ dừng lại ở bộ môn, rất ít trường có khoa riêng.

Giảm học phí vẫn không tuyển đủ chỉ tiêu

Dù chuyên ngành bản đồ đã được bộ Giáo dục và đào tạo miễn giảm 100% học phí nhưng vẫn ít lôi cuốn người học. TS Bảo Hoa cho biết: “Hầu hết các năm đều phải lấy thêm nguyện vọng 2, tâm lý các em đều chỉ định học một năm rồi sang năm sau thi trường khác. Nhưng khi đã vào học rồi thì hầu như không có em nào thi lại trường khác. Vì các em dần hiểu ra học địa lý thú vị, khác xa với hình dung hồi học phổ thông”.

Đề cập về việc này, TS Lê Minh Vĩnh, trưởng bộ môn bản đồ – viễn thám – GIS, khoa Địa lý – đại học Khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM, cho biết mỗi năm chỉ có 15 – 20 sinh viên theo học. Trở ngại từ các môn toán – tin là lý do sinh viên ngại đăng ký bộ môn này, so với địa lý du lịch hay địa lý môi trường. Tuy nhiên, để đi sâu tìm hiểu nguyên nhân khiến ngành này thất thế, lại phải mở rộng đến thói quen sử dụng, điều kiện tiếp cận và công dụng của bản đồ. Không có thói quen dùng bản đồ, không được tạo điều kiện để tiếp cận những loại bản đồ có công dụng gần gũi như chỉ ra địa điểm cây xăng, trường học, ATM... lại thiếu cả thông tin về ngành học này nên người ta không nhận ra công dụng của bản đồ, và bản thân học sinh cũng rất mơ hồ về ngành bản đồ học. Chỉ khi trải qua một quá trình học, họ mới yêu thích và thiện cảm với nó.

Học hẹp, làm rộng

TS Bảo Hoa chia sẻ, bộ môn bản đồ với 15 sinh viên tốt nghiệp/khoá – hiện là bộ môn sinh viên đắt hàng nhất sau khi ra trường trong toàn khoa. Sau hai năm đại cương, với chuyên ngành bản đồ viễn thám, sinh viên được học phương pháp, tài liệu lập bản đồ. Khi tốt nghiệp, sinh viên sẽ biết cách phân tích, tìm kiếm bản đồ, biết tổ chức, đồng bộ dữ liệu cũng như xây dựng cơ sở dữ liệu bản đồ cho từng mục đích cụ thể.

100% sinh viên ra trường có việc làm ngay, đó là tiết lộ của ThS Bùi Ngọc Quý, phó trưởng bộ môn bản đồ, khoa Trắc địa của đại học Mỏ – địa chất. “Với 40 kỹ sư/khoá tốt nghiệp, các kỹ sư bản đồ của trường mỏ sẽ được cung cấp đầy đủ về cơ sở toán học cho bản đồ, biết xác định độ chính xác từng loại bản đồ, các phương pháp trình bày phân tích bản đồ”, ông Quý cho biết. TS Vũ Kim Chi, giảng viên bộ môn bản đồ – viễn thám cho biết thêm: ngoài lĩnh vực theo ngành dọc như làm việc tại cục Đo đạc bản đồ (bộ Tài nguyên và môi trường), cục Bản đồ – cục Tổng tham mưu thì các sở tài nguyên và môi trường, nông nghiệp, xây dựng, giao thông vận tải đều rất cần nhân lực bản đồ.

Còn theo Xuân Cảnh, chỉ cần học tiếng Anh tốt với kiến thức ngành bản đồ học, rất nhiều bạn cùng khoá đã đi làm cho các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức môi trường, biến đổi khí hậu như IUCN, Traffic, UNDP... và thực sự thành đạt.