Chớ lạm dụng chloramine-B

Bất chấp Chloramin B hiện nay được chế biến dưới dạng xịt hay đóng thành gói nhỏ đã định lượng, nhà khoa học khuyến cáo, cần hết sức thận trọng không chỉ do giá thành mà chủ yếu là vì sự an toàn sức khỏe.

Rủi ro cao

Về giá thành, theo ông Ngô Xuân Trường, Giám đốc Công ty Cổ phần Hóa chất Công nghệ mới Việt Nam, Chloramin B đắt nhất trong số các hóa chất làm sạch nước thông dụng. Ở phía bắc, nước Javen chỉ 3.000-4.000 đồng/kg, Chlorua Vôi giá 25.000-66.000 đồng/kg tùy loại, TCCA – loại làm sạch nước sinh hoạt cao cấp giá 66.000 đồng/kg. Trong khi đó, Chloramin B giá không dưới 80.000-82.000 đồng/kg.

Nhưng quan trọng nhất là sự an toàn và ảnh hưởng đến sức khỏe của các loại hóa chất trên. Ông Trường lưu ý không nên dùng nước Javen để tẩy trùng nước uống vì “đấy là sản phẩm phụ của quá trình điện phân muối ăn trong khi điện cực dùng để điện phân có chứa thủy ngân, rất độc”.

Với Chloramin B, vẫn theo ông Trường, là loại duy nhất trong nhóm các hóa chất tẩy trùng nêu trên được Bộ Y tế đưa vào danh mục được phép dùng để tẩy trùng từ cuối thập niên 90 của thế kỷ trước. “Quy định đó đến nay đã lỗi thời và không hiểu vì sao chưa được điều chỉnh”, ông Trường nói.

Theo PGS.TS Lê Văn Cát, Viện Hóa học (Viện Khoa học&Công nghệ Việt Nam), Chloramin B tiềm ẩn nguy cơ với sức khỏe nếu không biết dùng đúng cách và rất khó kiểm soát nguy cơ này trong thực tiễn ở Việt Nam.

Đành rằng Cloramin B có ưu thế nhất định. Một trong những ưu thế nổi trội của nó là, khi dùng để tẩy trùng, thành phần nước sinh hoạt không thay đổi bao nhiêu so với các hóa chất khác. Tuy nhiên, ưu thế dó không thể bù đắp cho nhược điểm của nó.

Do thuộc nhóm hữu cơ, clo trong Chloramin-B rất dễ phản ứng với hợp chất hữu cơ để gây ra các hợp chất mới, trong đó có dioxin, hóa chất có nguy cơ gây ung thư. Điều gì sẽ xảy ra nếu không được hướng dẫn kỹ cách xác định hàm lượng Chloramin-B?

Qua thực tế địa phương, PGS Cát thấy hầu như không ai biết cách thực hiện các thao tác đúng kỹ thuật đối với Cloramin B. Ngay cả nhân viên y tế, ông cũng thấy ít nhất một nửa trong số họ không biết cách kiểm tra hàm lượng clo dương dư (thành phần có tác dụng khử trùng) huống hồ người sử dụng cuối cùng.

Vẫn theo PGS Cát, để khử trùng nước uống bằng Cloramin B theo quy định, sẽ có chừng 5 gram benzen hòa tan trong một mét khối nước cần làm sạch, gấp 500 lần tiêu chuẩn cho phép. “Tôi không biết các nhà khoa học hay đơn vị khoa học khác phản ứng thế nào nhưng cá nhân tôi không biết bao nhiêu lần trình bày lợi và hại nhỡn tiền ấy với các cơ sở y tế. Hầu như không ai nghe”, PGS Cát nói.

Hết sức thận trọng

Trường hợp vẫn bắt buộc phải dùng, chuyên gia 30 năm kinh nghiệm về kỹ thuật làm sạch nước và vệ sinh môi trường bằng các biện pháp hóa học hướng dẫn cách hạn chế tối đa rủi ro là dùng đúng liều lượng. Nhưng làm thế nào để biết đúng liều lượng?

Theo PGS Cát, biện pháp đơn giản nhất cũng phải được thực hiện như sau:

Lấy vài hạt Kali Iodide (công thức hóa học là KI) bé như hạt đường kính cho vào cốc nước múc từ thùng nước sau khi được tẩy trùng nửa tiếng bằng Chloramin B. Nếu cốc nước không chuyển màu, chứng tỏ nước còn thiếu Chloramin B.

Nếu cốc nước chuyển màu vàng, coi như đã có Chloramin B dư. Nhưng dư bao nhiêu để đủ tiêu diệt vi trùng và để không dư quá nhiều nhằm tránh gây hại đến sức khỏe. Có thể dùng hồ tinh bột, như nước cháo nấu từ gạo chẳng hạn, để thử lượng Chloramin B ở mức định tính. Nhỏ hồ tinh bột vào cộc nước màu vàng trên, nước sẽ chuyển màu xanh.

Dãy năm ống màu xanh để kiểm tra lượng Chloramin B dư

Trên ảnh là dãy năm ống màu xanh. Nếu màu xanh nhạt như một ống ngoài cùng bên trái, lượng Chloramin B dư coi như chưa đủ, nước chưa được tiệt trùng. Nếu màu xanh đậm như hai ống ngoài cùng bên phải, lượng Chloramin B dư quá nhiều. Nếu màu xanh giống hai ống ở giữa, coi như đạt yêu cầu.

Nhưng thực tế công tác cho thấy, vẫn theo PGS Cát, các thao tác nêu trên rất nhiêu khê và, vì thế, hầu như không người bình thường nào thực hiện. “Tôi đề nghị Chính phủ sớm tổ chức lấy ý kiến rộng rãi giới khoa học và xem xét sớm thay thế Chloramin-B bằng hóa chất an toàn và rẻ hơn, xóa bỏ nghịch lý nhỡn tiền tồn tại hàng bao nhiêu năm nay”.

Giải pháp thay thế

Trong khi chờ đợi có sự thay đổi từ cơ quan quản lý, cách tốt nhất là nên dùng một số hóa chất làm sạch an toàn hơn mà lại rẻ hơn.

Nhóm hóa chất thứ nhất, theo ông Ngô Xuân Trường, là hoạt chất TCCA viên nén loại 20 gram nom như viên sủi có giá 66.000 đồng/kg, chuyên dùng để làm sạch nước uống. Để làm trong nước, có thể mua thêm hoạt chất TACN95 giá 15.000-16.000 đồng/kg.

Nhóm thứ hai được nhiều nhà hóa học khuyến cáo là Chlorua Vôi. Ưu thế nổi trội của nó là thành phần clo hoạt động ở dạng vô cơ nên không nguy hiểm cho sức khỏe. Ưu thế nữa của sản phẩm là, với cấu trúc dạng rắn và màu sắc đặc trưng, người sử dụng vừa dễ vận chuyển vừa ít sợ bị làm giả.

Tiền Phong từng nêu giải pháp này cách đây ba năm và được độc giả phản hồi Chlorua Vôi làm tăng độ cứng của nước và rất khó hòa tan. PGS.TS Lê Văn Cát cho rằng hóa chất vô cơ an toàn này có tốc độ hòa tan bình thường; ai gặp khó khăn có thể liên lạc theo số 098.2.966.359 để ông hướng dẫn. Riêng về độ cứng, “so với nước sông Hồng có độ cứng 120-150 mg/lít (tính theo CaCO3), với nước ở vùng cao có độ cứng 300-400mg/lít, việc tăng độ cứng khi dùng Chlorua Vôi chỉ 1-2mg/lít, tức là nhỏ đến mức có thể coi bằng không”, PGS Cát khẳng định.

Nước chưa rút hết, không dùng hóa chất

PGS.TS lê Văn Cát lưu ý không nên dùng bất cứ biện pháp hóa học nào khi nước lụt chưa rút hết. Khi nước rút, cần khẩn trương làm khô bề mặt sàn và tường. Bề mặt càng khô nhanh bao nhiêu, vi trùng gây bệnh càng chóng chết bấy nhiêu. Thông thường, nền và tường chậm khô chủ yếu do bùn. Bởi vậy, cần hót bùn và dùng nước sạch dội bùn đi càng sớm càng tốt, nhất là khu vực trong nhà, gần nơi sinh hoạt của nhiều người. Việc này càng cần được thực hiện khẩn trương tại các khu dân cư ngập lụt gần các bệnh viện, cơ sở chăn nuôi, các kho chứa phân bón, hóa chất, v.v…