Nghĩa địa sọ trâu trong rừng thẳm

Cạnh khu rừng thiêng trên đỉnh Lủng Cẩu cao 2.000 mét thuộc dãy Tây Côn Lĩnh có một nghĩa địa huyền bí treo lủng lẳng những chiếc đầu lâu trâu.

Kỳ 1: Nghĩa địa đầu lâu trâu 

Đang uống rượu ngô, nhậu thịt trâu giữa chợ Hoàng Su Phì, Trịnh Hữu Tưởng, cán bộ giám sát công trình xây dựng bảo: "Trên đỉnh Lủng Cẩu có cái nghĩa địa treo lủng lẳng đầu lâu trâu, ghê chết đi được. Chú đi không anh dẫn đi?”. 

Nghe những câu chuyện rùng rợn về nghĩa địa sọ trâu của người La Chí mà Trịnh Hữu Tưởng kể, tôi thực sự bị cuốn hút. Thế là lên đường… 

Tận mắt rừng sọ trâu 

Chúng tôi phải đi xe máy từ sáng đến nhập nhoạng tối mới hết 30km đường vào xã Bản Phùng (Hoàng Su Phì, Hà Giang). Con đường nhỏ xíu, chỗ đá hộc, chỗ bùn lầy ngập bánh xe. Núi cao, rừng sâu, mây mù quanh năm bao phủ.

Tác giả (đứng sau) trên đường vào rừng tìm nghĩa địa sọ trâu.

Trên sườn Tây Côn Lĩnh, ngày đêm gió quật ầm ầm. Đêm nằm trong những căn nhà tạm của giáo viên mà không dám ngủ, vì gió quất mạnh đến nỗi những cột kèo bị vặn mạnh cứ kêu răng rắc.  

Đứng ở trung tâm xã Bản Phùng, nhìn lên đỉnh Lủng Cẩu tưởng như đó là mảnh đất của Trời. Người La Chí có truyền thuyết kể rằng, đỉnh Lủng Cẩu là nơi vua Gia Long (ông vua của người La Chí, giống như vua mèo Vương Chí Sình của người Mông chứ không phải vua Gia Long thời Nguyễn) ở và đó cũng là đường lên Trời.

Các tiên nữ thường trốn nhà Trời xuống hạ giới qua đỉnh Lủng Cẩu vui đùa với vua. Huyền thoại thì chỉ là huyền thoại, nhưng sự thực thì đường lên bản Lủng Cẩu đúng là đường lên trời.  

Với sự dẫn đường của cô giáo Nhung, cô giáo Hiệp và thầy giáo Lâm, chúng tôi phải cuốc bộ liên tục hai giờ đồng hồ mới tới điểm trường Lủng Cẩu. Mùa đông, gió lớn, tuyết như hoa trời bay trong gió.  

Sau khi đến sườn phía đông đỉnh Lủng Cẩu, chúng tôi liều mạng tiến vào khu rừng cấm rộng mênh mông của dân tộc La Chí, một dân tộc chỉ có 8.000 người, cư ngụ ở huyện Hoàng Su Phì và Xín Mần của tỉnh Hà Giang. 

Đối với người La Chí, không phải ngày cúng rừng thì không ai dám vào khu rừng thiêng huyền bí này, nhưng chúng tôi là người ngoại đạo nên không sợ ma quỷ thánh thần gì.

Những chiếc sọ trâu treo lủng lẳng trên cọc, rơi vãi xuống đất gây cảm giác ớn lạnh cho người lần đầu nhìn thấy.

"Đoàn thám hiểm" chúng tôi đều thực sự ngỡ ngàng và không thể tượng tượng nổi khu rừng rộng cả ngàn héc ta này lại lắm đa đến vậy. Những cây đa to cả chục người ôm mới xuể, tán lá lòa xòa rộng, che kín cả một vạt núi. Có những cây mà hõm, hốc của nó đủ lớn để đỗ một chiếc ô tô.  

Thân những cây đa này chằng chịt loài dây leo. Có những dây leo to bằng bắp chân, dài đến nỗi chúng tôi bám đi theo đến chồn chân mỏi gối mới thấy ngọn nó quấn quýt trên tán cây đa khổng lồ.  

Đồng bào La Chí ở xã Bản Phùng rất sợ những cây đa này. Họ tin rằng, thần linh luôn ngự ở trên các cây đa để bảo hộ cho cuộc sống đồng bào, do đó, phải tôn trọng nơi ở của thần linh. 

Sau nửa giờ cuốc bộ trong rừng thẳm, đến một khoảng trống rộng rãi, chúng tôi được chứng kiến một cảnh tượng kinh ngạc: rất nhiều đầu lâu trâu trắng lốp treo lủng lẳng trên những cọc vầu hoặc cọc gỗ cắm rải rác trong những bụi cỏ, sau những gốc cây. Một cảm giác lạnh lẽo ghê ghê chạy khắp cơ thể. Đây chính là nghĩa địa của người La Chí. 

Có cái đầu lâu trâu vẫn còn hai chiếc sừng, có cái đã rụng sừng, có cái còn nguyên bộ hàm, có cái được cắm thẳng lên cọc, có cái rơi vãi xuống đất. Có những chiếc sọ trâu ẩn hiện trong những bụi cây, đi va vào mới biết. 

Dưới chân những chiếc cọc treo đầu lâu trâu là những ngôi mộ được đắp bằng những hòn đá hộc hoặc những nấm đất bị mưa nắng bao năm mài mòn thấp lè lè.

Thầy giáo Lâm, người có thâm niên năm năm cắm bản Lủng Cẩu bảo: “Chỉ khi nào có người chết người La Chí mới vào nghĩa địa này đào huyệt, làm lễ tang ma, sau đó, chỉ đến ngày Tết tháng bảy âm lịch, họ mới lại vào nghĩa địa để cúng và chia của cho người chết". 

Gửi trâu cho người chết 

Ma chay của người La Chí vô cùng phức tạp, lạ lùng và tốn kém. Thầy cúng Vương Ngọc Phúc kể rằng, khi có người chết, gia đình vào rừng xẻ gỗ, làm quan tài rồi chôn ngay.

Thầy cúng Vương Ngọc Phúc là người thường xuyên thực hiện lễ hiến trâu cho người chết.

Trước khi chôn, gia đình người chết chỉ mổ một con gà để thầy cúng làm lễ tiễn ma và lấy chân gà để xem bói.

Sau khi chôn người chết, suốt 13 ngày, những người trong gia đình không làm việc gì, không đi đâu, ăn cơm không dùng đũa, thìa, mà chỉ ăn bốc, chỉ ăn rau xanh, không ăn thịt, không cho ai mượn cái gì… Và điều lạ nữa là thay nhau ngày đêm ngồi bên mộ mời cơm người chết và đuổi ruồi muỗi cho người chết.

Đến ngày thứ 13 kể từ ngày mai táng, gia đình cùng cả bản kéo ra mộ tham gia lễ làm ma. Vật hiến tế cho người chết là con trâu. Thông thường, vật hiến tế gồm ba con trâu, nhà giàu có thể nhiều hơn.

Người La Chí quan niệm chết là sang một thế giới khác, nên vẫn cần trâu để cày trên những thửa ruộng bậc thang, vì thế, họ gửi trâu cho người chết lấy vốn làm ăn.  

Người con trai cả dẫn trâu đi vòng quanh mộ ba lần, quỳ lạy ở chân mộ, mời tổ tiên về dự lễ, rồi đóng bốn chiếc cọc quanh mộ. Trâu được buộc vào một chiếc cọc cao, thường là cây vầu. Ông thầy cúng tay cầm sừng trâu, củ gừng và hỏi linh hồn người quá cố nguyên nhân dẫn đến cái chết. Trò chuyện xong với người chết, thầy cúng bắt đầu cúng hiến trâu cho người chết.  

Lễ cúng vừa tiến hành xong, người ta mổ trâu tại nghĩa địa, xẻ thịt, róc xương, rồi lại xếp xương thịt thành hình con trâu, lấy tấm da trâu phủ lên. Thầy cúng lại cúng hiến dâng từng bộ phận của con trâu cho người chết. 

Khi các nghi lễ này làm xong, người ta đem luộc đầu trâu, bóc sạch thịt, cắt sừng và đem sọ trâu cắm ở chiếc cọc bên mộ. 

Hàng năm, cứ đến dịp Tết tháng bảy (người La Chí coi Tết tháng bảy to hơn Tết nguyên đán), họ lại đi tảo mộ. Nhà nào khá giả thì làm lễ hiến trâu cho người chết, nhà nào nghèo khó, không có trâu thì thôi.