Đánh thức địa linh

Cũng ở vùng địa linh này, lần đầu tiên, Đinh Bộ Lĩnh mở nước, lập đô, lấy niên hiệu Đinh Tiên Hoàng- vị hoàng đế đầu tiên ở một nước độc lập. Mảnh đất núi non bao quanh như một thành trì vững chãi bảo vệ Đại Cồ Việt trước giặc ngoại xâm, thì nay là chốn vắng vẻ, nhiều lau lách, bụi rậm. Nhưng cũng có thể vì thế mà cả một vùng sơn thuỷ động hữu tình thơ mộng và kỳ vĩ lại còn nguyên, không nhiều người biết đến.

Dưới những chân núi đá vôi là 48 hang động thuộc hai huyện Gia Viễn và Hoa Lư trên diện tích khoảng 1.030ha. Các hang động này đi qua 31 thung và 18 điểm tâm linh. Vẻ hoang sơ của núi rừng trập trùng, tạo những thế núi bao quanh rừng nguyên sinh bạt ngàn, phía dưới là thung lũng xanh, những chiếc thuyền con chở khách đến các hang động tịch mịch.

Ở đây có sự giao hoà giữa trời đất, cây cỏ, đá núi, con người và cảnh nguyên sơ. Chính vì thế, Tràng An còn được gọi là "vịnh Hạ Long trên cạn".

Nhưng cái thú khi ngồi trên thuyền đi vào hang tối ngắm nhũ thạch xù xì hay lấp lánh muôn hình vạn trạng, lòng bình yên và thời gian như ngừng lại thì dường như không nơi nào giống như ở đây. Người ta đổ ra bến thuyền, nơi các cô lái đò áo xanh sắp hàng dài thuyền đón khách. Nào là hang Tối, hang Sáng, hang Địa Linh, rồi hang Si, Seo...

Nằm rạp người xuống khoang thuyền để tránh va phải nhũ đá như giọt nước rớt xuống từ vòm động, hay chỉ để soi đèn ngắm những khối đá đủ hình thù trên trần và hai bên, rồi có khi trong bóng tối dày đặc im ắng nín thở chỉ để nghe tiếng chèo khua nước, âm thanh của gió luồn qua những kẽ hở trong động và tiếng nước giọt lanh tanh. Dường như trong bóng tối đó có cả tiếng thở dài khẽ khàng của lịch sử.

Các bậc tao nhân đã chọn một hang động, nơi có giếng nước sâu 13-15m, bên cạnh là bãi đá trống, để cất rượu. Đồn rằng chỉ nước giếng ở trong hang Nấu Rượu thì mới làm nên rượu ngon. Hang Sính, hang Si, hang Ao Trai và hang Ba Giọt gắn với chuyện tình buồn của một chàng trai, đến đá cũng phải rơi lệ thương chàng, những giọt nước đông lại thành những khối nhũ đá lóng lánh.

Trên đường qua các động, khách đến thăm đền Trình - nơi thờ hai vị tướng trung của triều Đinh, đền Trần thờ một vị tướng thời Hùng Vương thứ 18, rồi phủ Khống với dòng khắc "Thế hồ thâm" là cả một câu chuyện bi thương của lịch sử. Khi Vua Đinh Tiên Hoàng băng hà, 7 vị trung thần làm 100 chiếc quan tài bằng đồng và mang đi chôn cất, để không ai biết đâu là mộ vua. Sau đó, họ tuẫn tiết bằng rượu độc.

 
Có một vị Đinh Công trấn giữ kinh thành phía Nam nghe tin than khóc, trồng cây thị và lập bát hương thờ 7 vị . Cây thị lúc nào cũng cho 2 loại quả tròn và quả dẹt, đồn rằng rất linh, hái mà không xin thì y như rằng bị quở phạt. Khi Đinh Công mất, người dân lập phủ thờ, khắc 3 đại tự "Thế hồ thâm", nghĩa là nước mắt thâm sâu chảy mãi...