“Vì sao tôi mặc áo giáp?”

Các sà lan chở than khổng lồ xuôi ngược trên sông Thachin - Ảnh: Bangkok Post

Phóng viên tờ Bangkok Post tìm đến anh Chuchai Suddee, phó quản lý chợ cá tại cảng Samut Sakhon, khi anh đang ngồi nói chuyện với một nhóm ngư dân. Chuchai và một số người mặc áo chống đạn, tỏ vẻ thận trọng.

Máu đã đổ vì than!

Chuyện là thế này: mới đây bạn của Chuchai là Thongnak Sawekjinda - trưởng nhóm hoạt động chống việc vận chuyển than vô tổ chức ở Samut Sakhon - đã bị bắn chết ngay trước cửa nhà anh.

Thongnak bị bắn sáng 28-7, hai ngày sau khi anh cùng một số bạn bè đến tòa án hành chính trung ương ở thủ đô Bangkok để yêu cầu có lệnh cấm vận chuyển than tại Samut Sakhon, bất chấp nhiều lời đe dọa nặc danh.

Máu đã đổ nhưng những người khác vẫn quyết tiếp tục cuộc đấu tranh của Thongnak. “Đừng gọi chúng tôi là lãnh đạo chống đối. Chúng tôi chỉ là những công dân bình thường lo lắng cho cuộc sống và môi trường của chính chúng tôi” - Chuchai nhấn mạnh.

Từ sau cái chết của Thongnak, tòa đã hai lần cho tạm hoãn vận chuyển than tại tỉnh này. Lệnh tạm hoãn mới nhất là ngày 24-8 nhưng không rõ sẽ kéo dài trong bao lâu. Điều khiến dư luận phẫn nộ là việc điều tra mập mờ của chính quyền đối với cái chết oan uổng của Thongnak. Trước sức ép của truyền thông, cảnh sát tỉnh Samut Sakhon bắt giữ hai nghi can. Các thông tin thu thập được tiếp tục giúp họ bắt thêm năm kẻ tình nghi khác. Thế nhưng chỉ hai tuần sau, bốn trong số những nghi can quan trọng nhất đã được âm thầm thả ra.

Tỉnh Samut Sakhon có năm kho bãi và ba cơ sở phân loại than nhập khẩu để phục vụ các nhà máy tư nhân. Vấn đề trở nên bức xúc từ năm 2006 khi những chuyến xe tấp nập chở than từ các chuyến tàu cập sông Thachin bất kể ngày đêm và sau đó chở đến các bãi than lộ thiên trong tỉnh. “Bụi than từ các bãi này và từ việc vận chuyển bao trùm lên toàn bộ khu vực” - anh Boonchu Srisudde, một người dân địa phương, cho biết.

Người dân tỉnh Samut Sakhon yêu cầu các cơ quan nhà nước quản lý chặt chẽ hơn việc vận chuyển than tại khu vực này. Họ yêu cầu một lệnh cấm vĩnh viễn đối với việc vận chuyển than trên sông Thachin, ngừng hoặc siết chặt vận chuyển than trên bộ, cũng như dời các bãi than và nhà máy phân loại than khỏi các khu dân cư, trường học và khu vực trồng trọt.

Than đe dọa sức khỏe, che phủ chén cơm

Ở xứ nhiệt đới như Thái Lan, nhiệt độ cao thường khiến than tự cháy và thải ra không khí những đám bụi đen chứa các hợp chất độc hại như oxit lưu huỳnh, nitơ (sulfur oxides và nitrogen oxides). Bụi than trở thành cơn ác mộng của người dân sinh sống bằng đánh bắt cá và trồng trọt ở Samut Sakhon. Prasert Kerdpaiboon cho biết gia đình anh giờ chuyển sang trồng gừng sau khi phải đốn bỏ vườn ổi vì hoa ổi không thể kết trái mà bị rụng do tiếp xúc với bụi than. Thu nhập của gia đình anh giảm rõ rệt bởi gừng có giá chỉ 12 baht/kg, rẻ hơn nhiều so với ổi. Vườn lan của chị Nattakamol Piengsoonthorn cũng không thể chịu nổi thứ bụi màu đen này. Oxit lưu huỳnh và nitơ từ bụi than làm rễ những cây lan bị hư và hoa nở không đẹp.

Những người sống nhờ tôm cá trên dòng sông Thachin cũng không tránh khỏi điêu đứng với bụi than. “Mỗi ngày nhiều chiếc sà lan than xuôi ngược khiến bụi phủ đầy sông và nhà cửa của chúng tôi” - một ngư dân bức xúc. Bụi được cho là đã che phủ dòng sông khiến các loài thủy sản không thể sống được. Cá bắt lên cũng dính bụi vừa không bán được vừa ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu thụ.

Chia sẻ trách nhiệm hay đá trách nhiệm?

Tuy nhiên, người dân Samut Sakhon đang đối đầu với một thử thách không hề nhỏ khi chống lại ngành than, một trong những ngành quan trọng trong việc cung cấp năng lượng giá rẻ cho Thái Lan. Chính phủ mới đây thông báo có thể cho xây dựng 15 nhà máy nhiệt điện trong thời gian tới với nguồn than nhiên liệu được khai thác nội địa và nhập khẩu.

Trong khi đó, chính phủ dường như đang né tránh bức xúc của người dân. Cơ quan Kiểm soát ô nhiễm Thái Lan (PCD) kết luận một công ty vận chuyển than ở Samut Sakhon đã vi phạm Luật công nghiệp 1992 nhưng chẳng thấy hình phạt nào được đưa ra.

Các cơ quan có trách nhiệm thì nói nhiều hơn làm. Cơ quan Quản lý công nghiệp (DIW) cho biết họ không có quyền đối với những cơ sở có động cơ sản xuất dưới 500 mã lực trong số hơn 300 nhà máy năng lượng tư nhân trên toàn quốc. “Nhưng không phải chúng tôi phớt lờ khó khăn của người dân. Tôi luôn nói với nhân viên của mình rằng hãy tưởng tượng những cơ sở năng lượng phả bụi than ô nhiễm ấy nằm sát bên nhà họ” - giám đốc DIW Arthi Wuthikaro phân trần.

Bên cạnh đó, có quá nhiều cơ quan chính phủ liên quan trong quản lý ngành than nên xảy ra cảnh “cha chung không ai khóc”. Việc vận chuyển than tại các cảng sông nội địa do cơ quan quản lý cảng phụ trách, than vận chuyển đường bộ lại do cơ quan đường bộ và cảnh sát quản lý, còn than chuyển vào bãi lại do chính quyền địa phương chịu trách nhiệm, bụi than gây ô nhiễm là do PCD giải quyết. Nhiều cơ quan “quản”, rốt cuộc chẳng cơ quan nào có trách nhiệm.

Theo TRẦN PHƯƠNG/ Tuổi Trẻ