Tin Môi Trường- Tin nhanh về môi trường Việt Nam
Hotline: 091.5203050 - 091.5203070
Email: tinmoitruong@tinmoitruong.com
Website: tinmoitruong.com.vn
Quần thể Chè shan tuyết cổ thụ là Cây Di sản
(06:16:51 AM 20/07/2023)(Tin Môi Trường) - Nói về Chè Shan tuyết, hay Chè tuyết, Trà Shan tuyết (tên khoa học là Camellia sinensis (L.) Ktze. var. assamica (Mast.) Kitamura, họ Chè –Theaceae) thì không thể nói từng cây mà đây là các “quần thể” có hàng trăm cây chè cổ thụ, hoặc hơn (“quần thể” là nhóm các cá thể cùng loài, trong cùng một không gian).
Đến nay, Hội đồng Cây Di sản Việt Nam (do Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam khởi xướng từ năm 2010) đã thẩm định, xét duyệt và công nhận gần 7.000 cây và hàng trăm quần thể cây cổ thụ trên cả nước là Cây Di Sản Việt Nam. Trong đó, có 3 quần thể trà Shan tuyết cổ thụ tại các tỉnh Điện Biên (thôn Sín Chải và Hấu Chua, xã Sín Chải, huyện Tủa Chùa), tỉnh Sơn La (huyện Vân Hồ) và tỉnh Hà Giang (Lũng Phìn), được công nhận là Cây Di Sản trong năm 2022. Ngoài ra, trà Shan tuyết còn phân bố ở các tỉnh Bắc Kạn, Lào Cai, Yên Bái, trong khu vực sinh sống của các dân tộc Tày, Dao, Mông. Trong 6 vùng này thì Sơn La và Yên Bái là nơi được ghi nhận có loại trà Shan tuyết nổi tiếng nhất, chất lượng tốt nhất.
Cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Sùng Đô, Yên Bái (nguồn: Internet)
Ở Suối Giàng (Yên Bái, có rừng Trà cổ thụ với hơn 8000 cây, ở độ cao 1500m); Ở Tà Xùa (Sơn La, có rừng trà Shan tuyết, ở độ cao 1800m, có hương vị rất đặc trưng mà không một loại trà nào có được); và ở Tây Côn Lĩnh (Hà Giang, nước trà màu đậm có vị ngọt hậu kéo dài, nhưng không chát nhiều như 2 loại trà trên). Đây là 3 vùng khai thác và chế biến trà Shan tuyết hiệu quả nhất.
Cùng một loài cây Chè xanh (Camellia sinensis (L.) Ktze.) nhưng nếu trồng ở vùng đất khác nhau, với điều kiện khí hậu và môi trường sống khác nhau, thì sản phẩm trà sẽ có hương và vị cũng khác nhau. Về phân loại thực vật, chè Shan tuyết tuy cùng loài với cây Chè xanh, nhưng khác ở cấp dưới loài (var. assamica (Mast.) Kitamura), lại sống trong điều kiện thiên nhiên và môi trường khắc nghiệt, nên cho ra loại chè có hương vị đặc biệt là điều tất nhiên.
Trà Shan Tuyết là loại cây cổ thụ to lớn, cao đến 10m, hặc hơn, có những gốc chè to đường kính đến 1m (người hái chè phải trèo hẳn lên cây). Lá chè dài 7-16cm, rộng 3-5,5cm, chóp lá nhọn. Hoa màu trắng, mùi thơm nhẹ đặc trưng, có 5-7 cánh, nhị nhiều, bầu có 3-5 lá noãn, vòi nhụy 3, rời ở đỉnh. Quả nang rộng 3-4cm.
Quần thể trà Shan tuyết cổ thụ hiện nay ở Việt Nam đã xuất hiện từ xa xưa ở vùng núi Tây Bắc, trên độ cao từ 800-1000m (-2000m) so với mực nước biển, có tuổi vài trăm năm hoặc hơn nữa (không ai biết các “Cụ Trà” có từ bao giờ), nơi quanh năm có khí hậu lạnh và sương mù bao phủ. Sự chênh lệch về nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn và điều kiện thổ nhưỡng, đã tạo ra loại chè có hương vị và chất lượng cao, được mệnh danh là “Đệ nhất trà Việt”. Những cây chè này sinh trưởng và phát triển hoàn toàn tự nhiên, người dân không sử dụng bất cứ một loại thuốc trừ sâu hay phân bón hóa học nào để chăm bón nên được xem là chè siêu sạch.
Hoa chè Shan tuyết (nguồn: Internet)
Thời gian thu hái trà Shan tuyết cổ thụ kéo dài đến 3 tháng, dài hơn nhiều so với thời gian 20-25 ngày của cây chè xanh thường được trồng. Trà vụ đông và vụ xuân cho hương tốt nhất, còn trà vụ thu lại cho vị đậm đà nhất.
Trà Shan Tuyết là đặc sản của Việt Nam. Búp trà to, được phủ một lớp lông tơ màu trắng như tuyết nên người dân gọi tắt là Trà tuyết hay Chè tuyết. Lá chè dày, dưới mặt lá có một lớp lông tơ mịn, màu trắng. Chè Shan tuyết có mùi thơm dịu, nước chè vàng sánh, màu mật ong, được chế biến theo phương pháp thủ công của người dân tộc Tày, Mông, Dao. Đặc biệt, nước trà Shan tuyết Tà Xùa (huyện Bắc Yên - Sơn La) lại có vị chát rất thanh và dư vị ngọt kéo dài, không chỉ được những người uống trà lâu năm ưa chuộng, mà còn được công chúng trong và ngoài nước đánh giá cao. Trà Shan tuyết thuộc nhóm 6 loại trà ngon nhất thế giới.
Thành phần hóa học:
Theo các nhà khoa học, trong trà Shan tuyết có chứa hợp chất EGCG (Epi Gallo Catechin Galat), là một polyphenol, có tác dụng chống oxy hóa mạnh, loại bỏ gốc tự do, làm giảm nếp nhăn và các biểu hiện của lão hóa. Ngoài ra, trà còn có các chất khác như theophylin, theobromin, theanin, xanthin, cafein, vitamin C, B¬2, chất khoáng và một lượng nhỏ tinh dầu.
Công dụng:
Theo Đông y, trà Shan Tuyết có vị đắng chát, hơi ngọt, tính mát; vào can, thận; có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, sinh tân, chỉ khát, tiêu thực, lợi tiểu, trục phong đàm. Nước chè đặc còn dùng để rửa vết thương, lở loét.
Ở Nhật Bản, nhiều thập kỷ sau sự cố 2 thành phố Hiroshima và Nagasaki bị bom nguyên tử của Mỹ (tháng 8/1945), số liệu từ Cục thống kê của Nhật đã chỉ ra rằng, nhóm nạn nhân của bom nguyên tử có tỷ lệ mắc ung thư thấp nhất chính là những người trồng chè và người hay uống nước chè.
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học Nhật Bản, tác dụng chống lão hóa của chất polyphenol trong trà mạnh gấp 18 lần vitamin E. Khả năng chống oxy hóa giúp ngăn chặn nguyên nhân dẫn đến hiện tượng lão hóa của cơ thể con người, cũng như các bệnh mạn tính trong đó có ung thư. Nhiều bằng chứng khoa học đã chỉ ra rằng, chất EGCG (loại polyphenol chủ chốt trong trà) là kẻ thù của hầu hết các bệnh ung thư, hiệu quả nhất với ung thư tuyến tiền liệt, ung thư gan, ung thư thận và ung thư vú.
Thay lời kết:
Để tăng thêm giá trị khoa học và kinh tế của trà Shan tuyết, các nhà khoa học Việt Nam nên quan tâm nghiên cứu bổ sung về tác dụng sinh học và kiểm chứng các công dụng của loại trà này. Đồng thời, xây dựng tiêu chuẩn và dăng ký thương hiệu “Trà Shan tuyết Việt Nam” trên thị trường Quốc tế.
TSKH. Trần Công Khánh - Hội BVTN&MT Việt Nam