Bà Ngụy Thị Khanh, người đoạt giải thưởng Goldman đầu tiên cho Việt Nam

 

 

Nền kinh tế phát triển bùng nổ đã khiến cho nhu cầu điện của Việt Nam tăng khoảng 12%/năm trong thập kỷ qua. Việt Nam là một trong bốn nước châu Á đứng đầu thế giới về xây dựng mới nhiệt điện than. Sau khi đã khai thác gần hết tiềm năng thủy điện, năm 2011 chính phủ Việt Nam đã chuyển sang phát triển nhiệt điện than và điện hạt nhân nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng trong tương lai. Một lượng khá lớn than sử dụng ở Việt Nam là than nhập khẩu, làm gia tăng sự lệ thuộc của đất nước vào các nguồn nhập khẩu đắt đỏ.Là một loại nhiên liệu phát điện gây ô nhiễm nhất, than đá gây ra 40% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu và là một nguồn chủ yếu gây ô nhiễm không khí và nước.

 

Năm 2011, chính phủ Việt Nam công bố Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011- 2020 có xét đến 2030 (Quy hoạch điện 7), trong đó vạch ra nhu cầu năng lượng của đất nước trong tương lai và đặt mục tiêu đạt tổng công suất 75.000 MW nhiệt điện than đến năm 2030. Một nghiên cứu năm 2015 của Đại học Harvard kết luận rằng ô nhiễm không khí sẽ khiến khoảng 20.000 người chết sớm mỗi năm nếu tất cả các nhà máy nhiệt điện than theo quy hoạch được xây dựng ở Việt Nam.

 

 

Ngụy Thị Khanh, 41 tuổi, sinh ra trong một gia đình nông thôn tại Bắc Am, một ngôi làng ở miền Bắc Việt Nam. Lớn lên gần một nhà máy nhiệt điện than, chính Khanh đã phải chịu đựng ô nhiễm và bụi do hoạt động của nhà máy này gây ra và chứng kiến nhiều người trong khu vực mắc bệnh ung thư. Khanh theo học lịch sử, tiếng Pháp và ngoại giao và từng dự định trở thành một nhà ngoại giao. Tuy nhiên, cô lại luôn đam mê với lĩnh vực môi trường và sau khi tốt nghiệp đại học, cô bắt đầu làm về bảo tồn tài nguyên nước và phát triển cộng đồng cho một tổ chức phi lợi nhuận nhỏ của Việt Nam.

 

Năm 2011, Khanh thành lập Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh (GreenID) nhằm thúc đẩy phát triển năng lượng bền vững ở Việt Nam, quản lý tốt hơn tài nguyên nước, không khí và phát triển xanh. Cô đồng thời là thành viên sang lậpLiên minh năng lượng bền vững Việt Nam, một mạng lưới gồm 11 tổ chức Việt Nam và quốc tế hoạt động trong lĩnh vực môi trường và xã hội cùng hợp tác về các vấn đề năng lượng khu vực. Cô chủ yếu tập trung làm việc với các chuyên gia và các nhà hoạch định chính sách về năng lượng tái tạo và hiệu quả năng lượng nhằm giảm sự lệ thuộc vào các dạng nhiên liệu hóa thạch và điện than.

 

 

Quy hoạch điện 7 dự báo tăng trưởng kinh tế ở mức cao sẽ khiến nhu cầu năng lượng của Việt Nam tăng mạnh. Tuy nhiên, nghiên cứu của Khanh lại dự báo tăng trưởng kinh tế và nhu cầu năng lượng sẽ phát triển ở mức khiêm tốn hơn. Ngoài ra, cô cũng bày tỏ lo ngại về kế hoạch dựa quá nhiều vào than đá, và những tác động đến an ninh năng lượng lâu dài và biến đổi khí hậu đối với Việt Nam.

 

Khanh học hỏi mọi thứ có thể liên quan nhiệt điện than và biến đổi khí hậu, đồng thời cùng với các đồng nghiệp và các cơ quan chức năng phát triển một kế hoạch thay thế mang tính bền vững hơn. Năm 2013, cô đã hợp tác cùng các chuyên gia năng lượng và đã cho ra đời một nghiên cứu về cơ hội giảm tỷ trọng nhiệt điện than trong tổng cơ cấu nguồn cung năng lượng theo hướng ủng hộ sự phát triển của các nguồn năng lượng bền vững. Nghiên cứu đã chỉ rõ sự đắt đỏ và nguy hại của nhiệt điện than khi nó được chọn là một nguồn phát điện chủ yếu và đề xuất các giải pháp thay thế.Cùng thời điểm đó, những vụ việc về môi trường liên quan đến năng lượng than ở Việt Nam đã nêu bật lên những hiểm họa của nhiệt điện than và thúc đẩy dư luận thảo luận nhiều hơn về tương lai năng lượng Việt Nam. Khanh đã tổ chức các hoạt động đào tạo và truyền thông cho 8 cộng đồng bị ảnh hưởng bởi các vấn đề môi trường liên quan đến than.Cô đã làm việc với báo chí để đăng tải các bài báo dựa trên những bằng chứng thực tế về nhiệt điện than và tác động của nó và tham dự nhiều cuộc thảo luận về ô nhiễm không khí.

 

Thông tin rộng rãi trên báo chí và những cuộc tranh luận công khai về năng lượng than đã cho phép Khanh và GreenID hợp tác với chính phủ Việt Nam về một kế hoạch phát triển năng lượng sửa đổi. Tháng 1/2016, chính phủ đã tuyên bố sẽ xem lại kế hoạch phát triển toàn bộ các nhà máy nhiệt điện than mới và khẳng địnhViệt Nam sẽ thực hiện có trách nhiệm các cam kết quốc tế nhằm giảm khí nhà kính.

 

Nghiên cứu và sự hợp tác của Khanh về một kế hoạch năng lượng quốc gia bền vững hơn về mặt môi trường đã tích cực hỗ trợ chính phủ Việt Nam cho ra đời Quy hoạch điện 7 điều chỉnh công bố tháng 3/2016. Quy hoạch này giảm đáng kể số nhà máy nhiệt điện than so với kế hoạch trước đây đồng thời tiếp thu đề xuất của Khanh trong việc tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời và điện sinh khối lên 21% trong kế hoạch nguồn điện tổng thể đến năm 2030. Với những hoạt động đó, Khanh đã góp phần giúp định hướng Việt Nam theo con đường độc lập về năng lượng. Cô cam kết hợp tác với các đối tác và chính phủ nhằm hỗ trợ Việt Nam chuyển đổi sang các giải pháp năng lượng tái tạo và bền vững.