Cần nâng cao mức độ minh bạch trong quản lý tài nguyên khoáng sản

Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, từ năm 2010 đến nay, khung chính sách và pháp luật về tài nguyên khoáng sản của Việt Nam đang từng bước hoàn thiện. Trong tiến trình đó, nhu cầu về minh bạch trong ngành công nghiệp khai thác được coi là một trong những giải pháp hữu hiệu nhất để nâng cao năng lực quản trị. Dù nguyên tắc này chưa được chính thức ghi nhận rộng rãi trong các văn bản quy phạm pháp luật của ngành khoáng sản, song nhiều quy định hướng tới minh bạch, công khai thông tin cũng đã được xem xét lồng ghép. Các quy định này được kỳ vọng sẽ góp phần cung cấp thông tin cho công chúng, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng vào việc khai thác, sử dụng các nguồn lợi từ khoáng sản một cách bền vững và đạt hiệu quả cao nhất. 

 

Tuy nhiên, hiện vẫn còn câu hỏi lớn về khoảng cách giữa những chủ trương, quy định trên giấy và thực tiễn thi hành? Luật Khoáng sản đã được ban hành từ 2010 với nhiều quy định nhằm tăng cường tính minh bạch nhưng thực tế triển khai vẫn chưa được như kỳ vọng. Trước tiên, liên quan đến cấp phép, Luật Khoáng sản 2010 quy định thực hiện đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng lại không quy định rõ các tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp qua đấu giá, khiến việc lựa chọn nhiều khi không đạt được mục tiêu là doanh nghiệp có đủ năng lực thực hiện. Ngoài ra, quy định hiện nay cũng không yêu cầu công khai quá trình cấp phép từ thông tin doanh nghiệp đăng ký cấp phép cho đến doanh nghiệp được lựa chọn cấp phép, nên mức độ minh bạch trong quá trình cấp phép rất hạn chế và thiếu tính cạnh tranh. Mặt khác, liên quan đến hoạt động quản lý thu, nguồn thu từ lĩnh vực khoáng sản thường được đánh giá là chưa tương xứng với quy mô khai thác. 

 

Năm 2013, Viện Quản trị Tài nguyên Thiên nhiên đánh giá Việt Nam, chỉ đứng thứ 41/58 quốc gia và xếp hạng là "yếu" về mức độ minh bạch trong ngành công nghiệp khai khoáng. Đặc biệt, Việt Nam còn được đánh giá là "thất bại" trong các khía cạnh liên quan đến báo cáo và thực thi pháp luật với 20 chỉ số liên quan về minh bạch, công bố thông tin về báo cáo hiện trạng hoạt động, bên cạnh các khía cạnh khác về thể chế, pháp luật, các biện pháp đảm bảo an toàn xã hội, kiểm soát chất lượng và bảo vệ môi trường. 

 

Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều tác động đặc thù trong khai thác tài nguyên như thu ngân sách không tương xứng với mức độ khai thác, cạn kiệt tài nguyên và suy thoái môi trường nghiêm trọng. Thực trạng này được coi là những hệ lụy của việc cấp phép tràn lan và thiếu kiểm soát đối với hành vi khai thác, xuất khẩu trái phép. Để có thể giải quyết những vấn đề trên, Việt Nam cần nâng cao mức độ minh bạch trong quản lý tài nguyên khoáng sản từ cấp phép, giám sát khai thác đến quản lý nguồn thu.