Bộ tộc cởi trần ở Việt Nam

Trên dãy Trường Sơn đại ngàn hùng vĩ và bên dòng Đakrông huyền thoại, ít người biết rằng bên cạnh một thị tứ đang mang dáng dấp của một đô thị vẫn còn có một "bộ tộc" cởi trần. Một nét hoang sơ giữa đại ngàn xanh thẳm của người Vân Kiều, Pakô ở Tà Rụt, huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị...

Xa xôi Tà Rụt

Tôi đã từng nghe về hai câu thơ của nhà thơ Tố Hữu khi viết về dãy đại ngàn Trường Sơn nổi tiếng: Trường Sơn Đông nắng Tây mưa/Ai chưa đến đó thì chưa rõ mình. Và có lẽ chưa đến Tà Rụt thì chưa hiểu được Tà Rụt và cũng chưa hiểu được chính mình.

Từ huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế, chúng tôi xuôi theo đường mòn 14 (đường Hồ Chí Minh), khắc khổ, oằn mình vắt qua những dãy núi như những dải lụa ẩn hiện trong sương mờ. Bên cạnh đó, thời tiết rừng Trường Sơn cũng thật khó đoán, chẳng khác gì những thiếu nữ mới lớn thích đỏng đảnh. Có khi đang nắng ấm, nhưng chỉ chưa đầy 10 phút sau lại mưa nhễ nhại, mưa như trút.

Gần 90km đường quanh co, khúc khuỷu, uốn lượn theo sườn núi, bám theo dòng sông Đakrông. Nước sông mùa này không nhiều, thậm chí cạn ráo để trơ những lèn đá liêu xiêu hay những bãi cuội vàng ươm, óng ánh. Hai bên sườn núi dựng đứng cao vút, bỗng thấy mình lọt thỏm giữa đại ngàn trùng điệp, núi tiếp núi lô nhô, sừng sững. Con đường sáng lên màu xám bạc tựa như con rồng con rắn đang uốn mình bên những đại ngàn phủ một màu xanh thẫm. Có những đoạn đường nằm chênh vênh tưởng như đang treo bên sườn núi, sườn đổ xuống phía sông dốc sâu thăm thẳm.

Lúc sương mù, mưa phùn trắng xóa, thoáng rùng mình khi con đường vắng tanh, thỉnh thoảng mới có bóng người phóng xe tạt qua. Nhìn những vách núi dựng đứng, bên cạnh là những vực sâu hun hút, chúng tôi không khỏi rùng mình ái ngại khi những cơn mưa bất chợt ập đến, trong khi đó mọi người bảo đoạn đường này thường xuyên xảy ra tình trạng lở núi, đá rơi. Chiếc xe chúng tôi đi vừa ỳ ạch vượt qua đèo Peeke với độ dài hơn 8.000m, dường như quá sức chịu đựng, chiếc xe bốc mùi khét lẹt...

Vượt qua bao khó khăn, cuối cùng chúng tôi cũng đến được Tà Rụt xa xôi. Tà Rụt nằm lọt thỏm giữa bốn bề mây trắng, như một ốc đảo thấp thoáng trong sương mù. Hai bên con đường mòn bạc trắng, lác đác mấy cái nhà xây hai tầng, một cột ăng-ten của viễn thông có vẻ ra dáng thị thành, mà Tà Rụt là một thị tứ. Hai bên đường có nhiều quán nhậu, quán café, quán karaoke, quán bán tạp hoá, bán hàng điện tử, tiệm may... đủ cả. Bên những vệ đường mấy cô sơn nữ Pakô vẫn mang achói, miệng ngậm tẩu thuốc nhưng áo và xấn cũng bằng vải người Kinh đưa lên, cũng có mấy mế mang xấn thổ cẩm. Chính những điều đang diễn ra nơi đây khiến chúng tôi hồ nghi có một bộ tộc ở trần đang sinh sống ngay cạnh những thứ "xa hoa, xa xỉ" ở thị tứ Tà Rụt xa xôi này.

Nhưng, đó là thông tin của ông bạn thân hữu, nhiều năm lặn lội trong vùng rừng núi đại ngàn Trường Sơn nên tôi cố nán lại hỏi cho rõ sự tình. Táp vào quán nước vệ đường, gọi chai nước uống ngồi lân la hỏi chuyện. "Cuộc sống nơi đây cũng khấm khá vậy mà mọi người cứ đồn đại, đến quần áo không có mà mặc, mọi người toàn ở trần", tôi bắt đầu gợi chuyện. Chủ quán ngoài tứ tuần cười hóm hỉnh nói: Chỉ được tí ngoài mặt đường thôi, các anh cứ đi sâu vào trong bản khoảng trăm mét thì là một thế giới khác rồi. Bản... ở trần các anh cần tìm đó. Và theo cái chỉ tay của ông chủ quán tóc muối tiêu, chúng tôi nổ xe vào sâu trong bản, nơi có bộ tộc ở trần đang sinh sống, những cái lạ, cái xa xôi giữa đại ngàn...

Diện kiến "bộ tộc" độc nhất nhì Việt Nam

Vượt qua những ngôi nhà khang trang, men theo con đường đất nhầy nhụa, chúng tôi tiến sâu vào bản. Dọc hai bên đường, những ngôi nhà sàn lúp xúp nằm rải rác bên sườn đồi, vài đứa trẻ trần truồng đen nhẻm, đứa lại quần áo lếch thếch chơi bên hiên nhà đưa ánh mắt lạ lẫm nhìn chúng tôi dò xét. Bên ô cửa sổ, vài cụ già ở trần, ngồi trầm mặc, miệng ngậm tẩu thuốc nhoẻn cười với những vị khách lạ.

Tà Rụt có lẽ là “bộ tộc” độc nhất vô nhị ở Việt Nam.

Hít một hơi dài, chúng tôi bước vào ngôi nhà sàn khá rộng đang có nhiều người trò chuyện. Bên bếp tro tàn, khoảng 6 người đang ngồi trò chuyện vui vẻ. Trong đó 4 người phụ nữ, người ít tuổi nhất khoảng 30 tuổi, còn người nhiều tuổi nhất ngoài 70 đều ở trần, 2 người đàn ông thì đóng khố. Thấy khách lạ, một người tự xưng là chủ nhà mời chúng tôi vào ngồi cùng. Hỏi ra mới biết, bà tên Kăn Giêng ở bản Tù Rụt 2, những người xung quanh đều là con cháu và hàng xóm của bà. Khi chúng tôi hỏi, vì sao bây giờ kinh tế đã no đủ, sao người dân vẫn đóng khố, ở trần? Bà Kăn Giêng vui vẻ trả lời: Đúng là hiện nay người dân nơi đây đã no đủ, tuy nhiên nhiều người vì quen ở trần rồi nên khi mặc quần áo vào thấy bứt rứt khó chịu lắm.

Chia tay nhà Kăn Giêng, chúng tôi tiếp tục đi sâu vào trong bản, gặp một người đàn ông mặc khố, mình trần đang phăm phăm cuốc vườn. Đó là ông Ko Nam (80 tuổi), ông có nước da rắn rỏi, cơ bắp cuồn cuộn, khỏe mạnh. Gặp chúng tôi, ông nghỉ tay trò chuyện, bảo: Tôi thường làm những công việc nặng nhọc, ra mồ hôi nhiều, chính vì vậy mà tôi không thích mặc quần áo vì rất vướng víu và nóng bức. Mặt khác, từ nhỏ tôi đã quen với việc cởi trần rồi, giờ mặc áo thấy khó chịu. Giờ xã hội văn minh hơn, nhưng tôi cũng chỉ cần may một bộ quần áo dài, để khi đi đâu thì mặc thôi...

Trao đổi với chúng tôi, ông Kray Sức, cán bộ văn hóa xã Tà Rụt cho biết: Tà Rụt là nơi sinh sống của dân tộc Pakô, Vân Kiều, Tà Ôi, Kinh... Trong đó người Pakô chiếm tỷ lệ nhiều nhất và cũng là người thích ở trần như mọi người gặp. Người Pakô thường tập trung sinh sống trong các bản làng cách xa trung tâm xã.

Cũng theo Kray Sức thì việc người dân ở trần hoàn toàn không phải do tục lệ, cũng không phải vì nghèo túng, mà đó chỉ là do thói quen. Mà thói quen của mọi người thì chính quyền không thể can thiệp được, bởi họ thường chỉ mặc như vậy khi ở nhà, làm vườn và đi nương thôi, đi ra ngoài thì họ vẫn mặc áo bình thường như bao người khác.

Tìm về gia đình mẹ Kôn Thăng (có tên khác là Hồ Thị P-Roành), bà có cả thảy chín người con, dâu rể. Ba đứa út vẫn còn đi học. Chồng mất sớm, còn một mẹ già thì đau ốm nằm liệt giường cả năm nay. Ở cái tuổi 60 nhưng ngày ngày bà vẫn phải quần quật với nương rẫy để lo cho gia đình và ba đứa ăn học. Đất của gia đình cũng chỉ có khoảng 4ha, nhưng khi ông Chủ tịch xã tìm đất xây trường học, bà không ngần ngại hiến hơn 1.000m² đất. "Cái thời của bà không biết cái chữ nên mới nghèo. Nay Nhà nước quan tâm cho dựng trường để con cháu mình đi học. Nghèo cũng nghèo rồi, mất ít đất thì kể chi" - bà Kôn Thăng quả quyết... Và cũng như bao thế hệ trước của người Tà Rụt, bà Kôn Thăng chỉ lúc nào se lạnh mới khoác chiếc áo trên người. Hàng ngày dầm mưa dãi nắng, bà cũng chỉ cái quần quấn và mảnh lưng trần vậy thôi.

Càng đi sâu tìm hiểu về người Tà Rụt, chúng tôi cảm nhận còn nhiều điều hoang sơ lắm. Nhưng, giờ đây có nỗi buồn mà các người già Tà Rụt không "ưng cái bụng" là nạn "đi sim" của giới trẻ. Xưa, "đi sim" là một phong tục đẹp để những đôi trái gái tìm hiểu và yêu nhau, tự do quan hệ và đến với nhau nếu thật lòng yêu thương. “Giờ đây, "đi sim" thời... hiện đại đã làm nạn tảo hôn diễn ra khá phổ biến ở những bản làng heo hút vùng cao sát biên giới và không ít những trường hợp kết hôn khi tuổi còn rất nhỏ"- anh Kray Sức nói với chúng tôi khi nhắc đến tục "đi sim". Kray Sức cho biết thêm: "Mặc dù chính quyền xã đã có nhiều biện pháp ngăn chặn tình trạng trên nhưng xem ra không mấy hiệu quả. Trai gái sau khi "đi sim" rồi lén lút cưới nhau hoặc gia đình khai thêm tuổi để được cưới. Nạn tảo hôn không chỉ ảnh hưởng đến sức khoẻ sinh sản mà còn đẩy những hộ gia đình đến cảnh túng quẫn nghèo đói!".

Chiều muộn, những cơn mưa phùn bất ngờ ập đến, lạnh lẽo giữa dãy núi Trường Sơn đại ngàn hùng vĩ. Trong những ngôi nhà sàn bên cạnh bếp đỏ lửa, những người đàn bà mặc váy, mình trần, những người đàn ông đóng khố, nói chuyện vui vẻ. Thấp thoáng bên ánh lửa chúng tôi chỉ thấy họ thật đẹp, thật ấm cúng, hạnh phúc mà không hề có một ý nghĩ trần tục. Bên ngoài, từng cột khói mang hình thù kỳ lạ, lững lờ bay ra từ khu bếp, khiến chúng tôi có tâm trạng lạ kỳ, dường như câu nói "người đẹp vì lụa..." không hẳn lúc nào cũng đúng.