Theo tiếng sáo gọi tình vùng cao Tây bắc

Người Mông rất ngại nói thẳng ra miệng anh yêu em hoặc em yêu anh, người ta chỉ giao tiếp âm thanh sáo. Đi có lần nào đó lên vùng cao Tây bắc dạo chơi lang thang ở các bản làng vào ban đêm yên tĩnh, thanh niên thường tỏ tình với bạn gái qua tiếng sáo của mình.

Các chàng trai người Mông ở Hà Giang bảo rằng, cũng chính vì do biết thổi sáo nên họ có rất nhiều bạn gái, tìm được vợ. Sáo dùng tỏ tình từ xa, từ khi bạn gái chưa nhìn thấy mình. Mình thổi thì bạn gái biết mình đến. Nghe tiếng sáo bạn gái biết thì ra đón.

Sáo Mông là dạng sáo đơn, có gắn lưỡi gà, tiếng dân tộc gọi là trà pùn tử. Âm thanh của Sáo Mông có màu sắc độc đáo. Có những tiếng thô đục và rè bên cạnh những tiếng trong trẻo êm ái như tiếng người thủ thỉ, thấm sâu vào lòng người. Cái đẹp, cái độc đáo của sáo Mông chính là âm thanh của những bài dân ca Mông đầy sức quyến rũ với đủ loại tiếng chim, tiếng mưa, tiếng gió.

Âm thanh của sáo Mông độc đáo, trong trẻo và êm ái thấm sâu vào lòng người. Sáo Mông có nhiều loại, sáo dọc, sáo tiêu, sáo ngang, sáo gọi chim. Trong dân gian, sáo Mông là nhạc cụ của các chàng trai. Đàn ông Mông thường mang theo sáo như một người bạn đường, trong lao động và công cụ đắc lực trong việc chinh phục trái tim các cô gái. Tiếng sáo say đắm gọi người yêu và thổ lộ tâm tình cùng nàng trong những đêm trăng sáng trên các triền núi. 

Những chàng trai Mông chỉ cần thổi một đoạn sáo nào đó thì cô gái biết à anh chàng thổi bài này là hẹn gặp mình đây. Một đêm trăng hay là phiên chợ nào đó mình nghe từ xa xa vọng lại rất nhẹ nhàng, rất bay bổng. Nó cứ gập ghềnh như là đồi núi cao, núi đá lên xuống, hay lắm quyến rũ lòng không chỉ là các cô gái mông mà như mời gọi cả những du khách miền xuôi lên miền cao trải nghiệm

Các chàng trai Mông ai cũng biết thổi sáo và họ thổi sáo ở mọi lúc, mọi nơi có thể. Những đêm trăng sáng, trên các triền núi cao, khi tiếng Sáo cất lên miên man trên những xóm núi, thì lúc đó đồng nghĩa rằng ở đó đang nhen nhóm một mối tình giữa chàng chai Mông với cô gái trong bản.

Tiếng sáo ai vang lên giữa vẻ tĩnh mịch của núi rừng, lúc dồn dập, lúc ngập ngừng như muốn gửi gắm tình cảm, lời tâm sự của chàng trai với người mình yêu qua âm thanh thoát ra từ những nốt tròn trên thân sáo.Tiếng sáo Mông thủ thỉ như lời hát trong một bài dân ca ngọt ngào.

Lên các bản làng người Mông đêm trăng, ngày hội, ngày tết hoặc ngày chợ, sẽ được nghe tiếng sáo trong trẻo vắt qua sườn núi. Các chàng trai Mông mỗi khi đi đâu thường hay mang sáo như một người bạn đường, trao tình với người yêu.