Tình trạng đòi bồi thường ô nhiễm: Má sưng vẫn chưa được vạ!

Việc Công ty CP Nicotex Thanh Thái (huyện Cẩm Thủy, tỉnh Thanh Hóa) chôn hàng ngàn tấn thuốc trừ sâu xuống đất gây ô nhiễm môi trường khiến người dân bị tổn hại về sức khỏe, thiệt hại sản xuất. Thế nhưng đến nay, nỗ lực đòi bồi thường của hơn 800 người dân nơi đây rơi vào vô vọng.

Chính quyền làm ngơ

Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ tịch Hội Luật gia TP HCM, tham gia hỗ trợ pháp lý cho người dân trong vụ kiện này, cho biết theo Luật Bảo vệ môi trường, khi người dân có yêu cầu bồi thường thì chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn về bảo vệ môi trường phải có trách nhiệm hướng dẫn cách tính toán, xác định thiệt hại hoặc chứng kiến xác định thiệt hại. Thế nhưng, ở vụ kiện Nicotex Thanh Thái, chính quyền và cơ quan chức năng không làm tròn trách nhiệm. “Gần đây, trước sức ép của dư luận thì cơ quan chức năng tỉnh Thanh Hóa mới lấy mẫu phân tích nhưng kết quả cho ra tương đối “đẹp”, giúp Nicotex Thanh Thái thoát bồi thường. Người dân không chấp nhận, yêu cầu một đơn vị độc lập lấy mẫu lại nhưng chính quyền không chấp nhận. Do vậy, vấn đề bồi thường thiệt hại của người dân đến nay bị chìm xuồng” - luật sư Hậu nói.

Người dân huyện Cần Giờ, TP HCM rất khốn khổ mới được Vedan Việt Nam bồi thường thiệt hại

Tại TP HCM, hàng trăm hộ dân sống dọc kênh Ba Bò cũng đang bị khí độc từ nước kênh ô nhiễm làm tổn hại sức khỏe. Nguồn thải bẩn được xác định từ các KCN Sóng Thần 1, 2, Đồng An nhưng người dân không biết phải “nắm áo” ai để đòi bồi thường.

Chỉ dừng lại mức hỗ trợ

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa - Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công nghiệp - cho rằng về lý, ai gây thiệt hại cho người khác thì phải bồi thường. Tuy nhiên, ngoài 2 vụ đầu độc môi trường lớn là Vedan và Sonadezi, hầu hết doanh nghiệp (DN) gây ô nhiễm môi trường chỉ dừng lại ở mức hỗ trợ, thậm chí hỗ trợ không đến nơi đến chốn. Điển hình là vụ Nhà máy Kẽm Điện phân Thái Nguyên (phường Bách Quang, thị xã Sông Công, tỉnh Thái Nguyên) gây ô nhiễm không khí, nguồn nước bị người dân yêu cầu bồi thường. Ban đầu, DN này thừa nhận trách nhiệm nhưng chỉ hỗ trợ cây giống, phân bón… chứ không bồi thường bằng tiền. Chỉ một thời gian ngắn sau đó, cho rằng các DN khác trong khu vực cũng phải chia sẻ nên việc hỗ trợ của nhà máy này cũng chấm dứt.

Theo ông Nghĩa, việc đòi bồi thường thiệt hại về môi trường của người dân gặp rất nhiều khó khăn bởi họ không xác định được nguồn ô nhiễm từ DN nào, nếu có thì khó gặp được người đại diện DN. Trong khi đó, chính quyền địa phương không làm hết trách nhiệm trong việc hướng dẫn, hỗ trợ người dân. Ngoài ra, rào cản lớn nhất là tính toán mức độ thiệt hại. Trừ 2 vụ Vedan Việt Nam và Sonadezi được áp dụng phương pháp MIKE 21 để xác định mức độ thiệt hại thì ở hầu hết các vụ khiếu kiện về môi trường thời gian qua, không tính được mức độ thiệt hại một cách khoa học và thuyết phục, dẫn đến người dân không được DN gây ô nhiễm môi trường bồi thường.

Bỏ quên ô nhiễm không khí

Nghị định 03/CP của Chính phủ quy định về xác định thiệt hại đối với môi trường, có hiệu lực từ ngày 1-3-2015. Theo đó, DN, tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường ngoài nộp phạt còn phải bồi thường cho người bị ảnh hưởng. UBND các cấp có trách nhiệm yêu cầu bồi thường thiệt hại và đứng ra thuê đơn vị tính toán, xác định mức độ thiệt hại do ô nhiễm môi trường trên địa bàn mình. Tuy nhiên, nghị định chỉ áp dụng đối với trường hợp gây ô nhiễm đối với đất, nước và các loài được ưu tiên bảo vệ theo pháp luật. Trong khi đó, ô nhiễm về khí không thuộc đối tượng điều chỉnh của nghị định này. Theo một số chuyên gia, đây là một thiếu sót bởi khí độc từ các cơ sở sản xuất có thể gây ra nhiều bệnh, nguy hại đến sức khỏe người dân nên doanh nghiệp, tổ chức nào gây ô nhiễm không khí cũng phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.