Số phận dòng sông Mekong như "Chỉ mành treo chuông"

Đó là lời cảnh báo của WWF khi không còn nhiều thời gian để dừng việc xây dựng hai con đập thủy điện đang gây tranh cãi, và nếu được xây dựng sẽ gây ra những tổn thất không thể phục hồi đối với an ninh lương thực khu vực, đe dọa nghiêm trọng sự sống còn của loài cá heo quý hiếm đang sinh sống tại con sông.     

Ảnh minh họa: sự ảnh hưởng của các giai đoạn xây dựng đập Xayaburi lên tới sự di trú của loài cá. © WWF-Greater Mekong.  

Lào đã thông báo về quyết định tiếp tục xây dựng đập Don Sahong vào tháng 9 năm ngoái, bỏ qua quy trình tham vấn của Ủy ban sông Mekong. Dự án chịu nhiều chỉ trích này sẽ là một trong những nội dung thảo luận tại cuộc họp cấp Bộ trưởng của Ủy ban từ ngày 25 đến 27/6. Đây là một tổ chức liên chính phủ, với sự tham gia của các đại biểu đến từ bốn quốc gia vùng hạ lưu sông Mekong: Cam-pu-chia, Lào, Thái Lan và Việt Nam.       

Tháng 1 vừa qua, Ban chấp hành Ủy ban sông Mekong đã không thể thống nhất việc có nên yêu cầu dự án Don Sahong trải qua quá trình xét duyệt cấp khu vực hay không, và đã phải đưa vấn đề này lên cuộc họp cấp Bộ trưởng.
 

“Sự bế tắc trong giải quyết vấn đề đập Don Sahong cho thấy tình trạng hợp tác thiếu chặt chẽ trong khu vực”, ông Marc Goichot, chuyên gia về Thủy điện Bền vững của WWF-Greater Mekong nhận xét. “Mekong là dòng sông chung và bốn quốc gia phải cùng tôn trọng những thoả thuận của Uỷ ban khi đưa ra những quyết định về đập làm ảnh hưởng tới các nước láng giềng. Nếu không có sự hợp tác hiệu quả trong khu vực, an ninh lương thực đối với 60 triệu người dân sẽ bị đe dọa.” 

Đập Don Sahong sẽ đe dọa sự sống còn của loài cá heo cực kì nguy cấp Irrawaddy trên sông Mekong, và chặn đường di cư duy nhất của cá vào mùa khô, tăng rủi ro cho nguồn cung cấp thủy sản nội địa lớn nhất thế giới. Tính đến nay, đã có hơn 150.000 người ký tên vào đơn thỉnh nguyện của WWF yêu cầu chủ thầu của dự án, công ty Mega First, rút khỏi công trình. Việc xây dựng dự kiến sẽ được tiến hành vào cuối năm nay.

“Chúng tôi cảm ơn tất cả mọi người từ khắp nơi trên thế giới đã góp thêm tiếng nói để bảo vệ loài cá heo quý hiếm khỏi sự tuyệt chủng,” ông Chhith Sam Ath, Giám đốc Quốc gia của WWF-Cam-pu-chia phát biểu. “Đồng hồ đã điểm để dừng dự án Don Sahong. Lào nên ngừng dự án và chờ cho đến khi các nghiên cứu độc lập về tác động của dự án cũng như quá trình tham vấn hoàn tất.” 

Nếu Don Sahong vẫn được xây dựng, thì đây sẽ là con đập thứ hai trên dòng chính của vùng hạ lưu sông Mekong, sau con đập Xayaburi mà Lào đã khởi công bất chấp sự không đồng thuận từ hai nước láng giềng Cam-pu-chia và Việt Nam. Đầu năm nay, 40 tổ chức phi chính phủ đã ra tuyên bố chung để phản đối dự án Xayaburi và kêu gọi Thái Lan hủy bỏ Hợp đồng mua điện liên quan đến con đập này.    

“Quy trình ra quyết định chung của Ủy ban sông Mekong đã bị mất hiệu lực khi Lào đơn phương quyết định tiếp tục dự án Xayaburi vào năm 2012, đi ngược lại những ước muốn của Việt Nam và Cam-pu-chia.” Ông Goichot nói thêm “Các quốc gia trong khu vực sông Mekong cần gấp rút khôi phục vị thế của Ủy ban và gỡ bỏ những điều chưa rõ ràng của quá trình tham vấn.”    

Khi đánh giá kế hoạch xây đập Xayaburi, các chuyên gia đã tìm ra những thiếu hụt nghiêm trọng về dữ liệu và nhiều điểm yếu trong phương án đường di cư, được thiết kế cho cá và khẳng định rằng con đập sẽ chặn một phần dòng chảy phù sa, làm suy yếu hệ sinh thái của con sông. Lào đã đồng ý chi thêm $100 triệu đô la để chỉnh sửa thiết kế con đập nhằm hạn chế những tác động tiêu cực đối với con sông, nhưng cho tới nay, Lào chưa đưa ra được phương án nào như đã hứa hẹn vào năm 2012.     

Cũng theo lời ông Goichot: “Quyết định tiến hành xây dựng đập, Lào hy vọng các nước láng giềng tin rằng những rủi ro của dự án này sẽ tự nhiên được hóa giải khi công trình được khởi công. Vì vậy, cuộc họp tại Bangkok sẽ là thời điểm quan trọng quyết định số phận con sông Mekong. Vẫn chưa phải là quá muộn để đình chỉ dự án Xayaburi trước khi nó gây ra những tác hại không thể cứu vãn vào đầu năm sau.”