Có nên đầu tư tiếp vào xe buýt?

Hai xe buýt 95 và 24 cùng nhau quẹo trái từ đường Bạch Đằng qua đường Xô Viết Nghệ Tĩnh (Q.Bình Thạnh, TP.HCM) ép người chạy xe máy vào giữa (ảnh chụp chiều 6-3) - Ảnh: Quang Định

Chính những hung thần này đã gây ra biết bao cái chết rất thương tâm cho người đi đường. Họ bị đẩy từ phía sau tới, bị ép vào tường rào, bị lấn đầu xe, bị hất văng ra đường... Những cái chết làm cho người thân ngơ ngác, xã hội bàng hoàng: sao lại có thể như thế được chứ? Tất nhiên, nguyên nhân có cả từ những người di chuyển ngoài xe buýt, nhưng rõ ràng có những điều bất thường từ xe buýt và cung cách quản lý, điều hành hệ thống giao thông công cộng này.

Có một thực tế là xe buýt được ưu đãi đặc biệt đến mức họ không biết sợ ai. Là một loại hình kinh doanh như nhiều loại hình khác trong nền kinh tế thị trường, nhưng lại được trợ giá mỗi năm hàng nghìn tỉ đồng, họ được quyền ra giá, đòi điều kiện, ỉ ôi, mè nheo. Chỉ cần cơ quan công quyền chậm cấp tiền hỗ trợ, hay cấp chưa đủ là ngay lập tức bỏ tuyến, bỏ chuyến... Chưa kể, mỗi khi đầu tư xe mới họ lại đặt ra biết bao điều kiện ưu đãi về vay vốn, Nhà nước hỗ trợ một phần, miễn các loại thuế. Ở các nước có chế độ hỗ trợ cho việc phát triển các loại phương tiện giao thông công cộng, nhưng không bao giờ bù giá vào vé mà chỉ hỗ trợ cho hạ tầng kỹ thuật tốt hơn phục vụ trực tiếp cho việc di chuyển, hỗ trợ cho đào tạo.

Trong khi đó, một bộ phận không nhỏ tài xế ít có ý thức về đạo đức nghề nghiệp. Lẽ ra họ là người phục vụ người dân trong hệ thống dịch vụ công, họ và gia đình họ sống được là do tiền vé và tiền trợ giá từ tiền đóng thuế của dân, nhưng thật sự họ luôn cho mình như là chủ nhân, là người ban ơn cho hành khách. Chính nghĩ như thế mà trong nhiều trường hợp nhà xe đã mắng mỏ, chửi bới, thậm chí hành hung hành khách, muốn cho lên xe thì lên, muốn đuổi xuống phải xuống, ngay cả đối với người già và người tật nguyền cũng chịu số phận tương tự.

Đã đến lúc thành phố cần xem xét lại nên sử dụng xe buýt như thế nào cho đúng với công năng và phải đạo với người dân. Sau hàng chục năm, với rất nhiều cố gắng từ nhiều phía, nhưng mức độ phục vụ thực tế hiện nay của xe buýt vẫn rất thấp (chỉ mới đáp ứng được 9,7-10% nhu cầu đi lại của người dân) thì có nên ban hành nhiều chính sách ưu đãi nữa không, cũng như theo đuổi mục tiêu xe buýt một cách vô vọng như hiện nay nữa không? Có lẽ nên dồn sức cho hệ thống tàu điện ngầm, còn trong trường hợp muốn đầu tư vào xe buýt nhanh thì cần phải có chuẩn bị tốt về hạ tầng kỹ thuật, như tách riêng làn xe buýt có dải phân cách hay xây dựng đường trên cao xuyên tâm và đường vành đai dành cho các loại vận tải nhanh như nhiều nước đã làm.

Xin hãy chặn đứng những cái chết được báo trước.