Thái Bá Tân dịch sai phá hỏng tuyệt phẩm haiku Nhật Bản?

"Thơ Haiku Nhật Bản" là tập thơ dày 600 trang do nhà sách Đông Tây liên kết xuất bản với NXB Lao động, vừa phát hành tháng 11/2013. Dịch giả là nhà thơ Thái Bá Tân.

Với số lượng hàng nghìn bài Haiku của nhiều tác giả nổi tiếng như: Matsuo Basho, Yosa Buson, Kobayashi, Issa... có thể nói, đây là tuyển tập thơ Nhật Bản có khối lượng đồ sộ, dày dặn nhất từ trước đến nay.

Thế nhưng, ngay khi tập thơ đến tay Nhật Chiêu, một nhà văn/nhà nghiên cứu gạo cội, ông đã lập tức chỉ ra những "lỗi sai dày đặc" trong tác phẩm này, những lỗi mà ông cho rằng dịch giả Thái Bá Tân đã không hiểu về ngữ nghĩa, ẩn ý trong tác phẩm; thậm chí làm thay đổi, lệch lạc, hoặc ngược ý hoàn toàn so với với nguyên gốc.

Bìa sách "Thơ Haiku Nhật Bản".

 Sau đây là một vài ví dụ điển hình:

Ở phần nhắc đến nữ tác giả Chiyo-Ni, một nữ thi sĩ Nhật Bản nổi tiếng về thơ Haiku, thời kỳ Edo, sách của Thái Bá Tân in sai tên bà thành Chivo-Ni. Chưa hết, dịch giả còn chuyển sai hoàn toàn một bài thơ nổi tiếng của bà:

Từ rạng sáng,

Tôi cầm chiếc xô như cầm con tin,

Xin nước

Nguyên tác bài thơ tiếng Nhật là:

Asagao

Asagao m

Tsurube torare-te

Morai mizu

Trong bản nguyên gốc tiếng Nhật lẫn tiếng Anh đều cho thấy: từ "Asagao" hay "morning glory" là một tên một loài hoa. Nhưng Thái Bá Tân chuyển thành "từ rạng sáng".

Đây là một cách dịch chữ sang chữ làm sai lệch hoàn toàn nghĩa tác phẩm, theo kiểu tách rời danh từ morning glory thành "morning" là "buổi sáng", còn "glory" là "rạng ".

Thực ra, một vài trong số các nghĩa của từ glory là vẻ huy hoàng, rực rỡ, lộng lẫy... chứ không hẳn là "rạng" - một từ đi kèm trạng từ về thời gian như trong tiếng Việt.

Trước đây, nhà nghiên cứu Nhật Chiêu từng chuyển ngữ bài thơ này:

Hoa triêu nhan

Hoa triêu nhan

dây gầu vương hoa bên giếng

đành xin nước nhà bên

Cách dịch của Nhật Chiêu chuyển được ý tứ trong bài thơ thể hiện tâm trạng của Chiyo khi rung động trước cái đẹp. Một buổi sáng, nhà thơ Chiyo định thả gầu xuống giếng lấy nước thì thấy đóa hoa triêu nhan vương bên dây gầu.

Nuối tiếc, trân trọng vẻ đẹp mong manh, thuần khiết của đóa hoa ban mai, bà đành sang xin nước nhà bên. Với một ý tứ như thế thì việc dùng từ "chiếc xô", "con tin" của Thái Bá Tân không chỉ thô vụng mà còn cho thấy ông không hiểu ý nghĩa của bài thơ này.

Trong một bài thơ khác của Basho, một thi sĩ và cũng là một thiền sư lỗi lạc thời kỳ Edo, Thái Bá Tân dịch:

Im lặng mênh mông

Càng im lặng bởi tiếng dế

Tắt dần phía đền Núi Đá

Nguyên tác tiếng Nhật

Semi no Koe

Shizukasa ya

Iwa ni shimi-iru

Semi no koe

Thực ra nhà thơ Basho nói về tiếng ve. Bản dịch của nhà thơ Thái Bá Tân không chỉ sai về tên loài ("ve" bị nhầm thành "dế") mà còn ngược nghĩa khi dùng chữ "tắt dần". Vốn là âm thanh của tiếng ve xé không gian, xuyên thấu vào núi đá.

Trang 14 cuốn "Thơ Haiku Nhật Bản".

Nhật Chiêu từng dịch bài thơ này:

Tịch liêu

Thấu xuyên núi đá

Tiếng ve kêu

Trong một bài thơ khác của Basho được dịch giả Thái Bá Tân dịch như sau:

Cỏ ba lá và trăng

Ngủ chung nhà

Cùng gái điếm

Nguyên tác tiếng Nhật:

Hagi to Tsuki

Hitotsu-ya ni

Yujo ino netari

Hagi to tsuki

Bài thơ này từng được nhà nghiên cứu Nhật Chiêu chuyển ngữ:

Quán bên đường

Các du nữ ngủ

Trăng và đinh hương

Việc dùng chữ "gái điếm" phá hỏng nét thanh thoát trong bài thơ đầy tính nhân văn của Basho.

Bên cạnh các lỗi dịch sai, rất nhiều bài thơ trong cuốn sách là thứ tiếng Việt trúc trắc, tối nghĩa, gây khó hiểu cho người đọc, như:

Con quạ

Ngồi trên cành cây khô

Chiều thu

Nhật Chiêu từng dịch:

Trên cành khô

quạ đậu

Chiều thu

Hầu như không ai nói một con chim lại "ngồi" trên cây như cách dịch của Thái Bá Tân.

Còn rất nhiều lỗi sai từ hoặc sai ý khác dẫn đến việc nhiều bài thơ trở nên vô nghĩa trong tuyển tập "Thơ Haiku Nhật Bản". Có lẽ do dịch giả Thái Bá Tân đã không tra cứu một cách nghiêm cẩn trong khi dịch, không tham khảo những người dịch trước (có một số dịch giả đã từng dịch thơ Haiku của Basho, Chiyo, Issa... có tiếng như Nhật Chiêu, Vĩnh Sính).

Tuy nhiên, trao đổi với phóng viên, dịch giả Thái Bá Tân cho biết, các bài trong cuốn “Thơ Haiku Nhật Bản” được ông dịch từ sách tiếng Nga và một số cuốn tiếng Anh. Ông đã biết tới bài báo chê mình dịch sai.

Thái Bá Tân bày tỏ quan điểm một cách ngắn gọn: "Tôi dịch từ nhiều cuốn sách khác nhau, vậy người ta đối chiếu với bản nào để nói tôi sai? Người chê tìm ra một vài từ, bới móc như thế để đánh giá, kết luận thì có được coi là hành động tử tế?"