Độc đáo nhà cổ xứ Quảng: Ngôi nhà hai lần Ngô Đình Diệm gạ mua

Kiến trúc nghệ thuật độc đáo trong ngôi nhà cổ 200 năm tuổi của ông Nguyễn Đình Hoan - Ảnh: Hoàng Sơn

Phường thợ mộc Văn Hà (xã Tam Thành, H.Phú Ninh, Quảng Nam) trong lịch sử vốn nổi tiếng với tài dựng nhà gỗ trong và ngoài tỉnh. Nhà do phường thợ này thi công không chỉ bền mà mỗi căn nhà thực sự là một “tác phẩm” nghệ thuật về điêu khắc gỗ. Ngôi nhà cổ này được làm hoàn toàn bằng gỗ mít rừng, thiết kế theo kiểu “tam gian nhị hạ” (ba gian hai chái) - một trong những loại nhà ở cổ truyền của người Quảng Nam. Trong nhà có 36 cây cột chính đều được đặt trên đá tảng, trong đó có 16 cột lớn cỡ một người ôm. Đây cũng là ngôi nhà tiêu biểu cho kiểu thức “tam đoạn kẻ chuyền”, tức có ba vì kèo nối liên tục và gối lên nhau tại các điểm tiếp xúc thông qua các cột cái, cột quân và cột hiên. Quan sát kỹ các thanh kèo này, người xem sẽ liên tưởng đến những con rồng như đang nối đuôi nhau “sà” từ nóc xuống đến tận hiên nhờ những nét chạm trổ cực kỳ tinh xảo. Trên đầu kèo và dưới những thanh đòn tay hiện rõ những hình thù như con dơi, chim, hoa mai, hoa lan, hình cuốn thư… nhờ cách chạm lộng, chạm nổi trứ danh của thợ mộc Văn Hà.

Mãi sau này, cụ Nguyễn Huỳnh Anh (chủ nhà, đã mất) mới mua ngói âm dương từ phố cổ Hội An về lợp thay thế. “Giá trị tạo hình rất đặc sắc”, ông Phan Văn Cẩm, Giám đốc Trung tâm Quản lý di tích và danh thắng tỉnh Quảng Nam đã thốt lên như thế khi nhận định về giá trị nghệ thuật của ngôi nhà cổ này. Theo ông Cẩm, vì lý do như thế mà ngôi nhà đã được xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh.

Nhưng sự nổi tiếng của ngôi nhà không chỉ có thế mà nó còn gắn với những “giai thoại” về sự “cứng đầu” của chủ nhà khi hai lần thẳng thừng từ chối việc gạ mua của Ngô Đình Diệm. Trong dân gian và xác nhận của ông Nguyễn Đình Hoan, thì theo lời kể của cha ông (cụ Nguyễn Huỳnh Anh) khi còn sống, Ngô Đình Diệm đã hai lần thất bại khi muốn mua ngôi nhà này.

Ông Hoan chậm rãi khi nhớ lại câu chuyện cha ông vẫn thường nhắc: “Ngô Đình Diệm từng hai lần đến gạ mua ngôi nhà này nhưng cha tôi nhất quyết không bán. Trước khi mất ông vẫn dặn con, cháu phải gìn giữ ngôi nhà này hết sức cẩn thận vì đó là nơi thờ phụng tổ tiên gia đình”.

Nhiều lần sau đó, những tay chơi nhà cổ có “máu mặt” sẵn sàng trả tiền tỉ để có được ngôi nhà nhưng cũng không được. Ý chí của nhiều thế hệ chủ nhà vẫn được giữ gìn như hai câu liễn đối: Nhất sanh trì thủ trọng can trường/Bách tải triệu bằng bồi phước trạch (Tạm dịch: Một đời sanh ra gìn giữ đạo can trường/Trăm năm giữ gìn nền móng).