Có nên sử dụng xe minibus chở khách trong thành phố?

Đường nhỏ, xe buýt lớn

Thực tế cho thấy, nhiều chiếc xe buýt to đùng lưu thông tại các quận, huyện đã góp phần gây ra ùn tắc. Chẳng hạn, cứ vào giờ tan tầm, người tham gia giao thông trên các tuyến đường Cách Mạng Tháng Tám (đi qua các quận 3, 10, Tân Bình), đường Nguyễn Tất Thành (Q4), đường Kha Vạn Cân (quận Thủ Đức)... phải kêu cứu vì xe buýt lưu thông khiến diện tích mặt đường bị thu hẹp đáng kể. Người đi xe máy trộn lẫn trong dòng xe cộ bát nháo đôi khi phải bật lên lề để phòng tránh va chạm. Chưa kể, mỗi khi tài xế xe buýt đạp ga thì ống pô đen ngòm xả thẳng khói vào người đi đường khiến ai cũng ngao ngán. Ngoài ra, trong một số trường hợp, xe buýt còn chạy với tốc độ cao, luồn lách, vượt trái phép trên đường phố để đảm bảo thời gian hành trình cho phép nên gây ra tai nạn. Có trường hợp khi va chạm với xe máy như tại hồ Con Rùa (Q3), tài xế xe buýt còn nhảy bổ xuống cự cãi với người điều khiển, gây ùn tắc bởi sự hiếu kỳ của người đi đường và làm mất văn minh đô thị.

Chủ trương “nào ta cùng buýt” đến công sở, trường học là đúng đắn để kéo giảm việc sử dụng xe máy cá nhân. Tuy nhiên, nhiều tuyến đường của xe buýt lại quá đông nhưng cũng có lắm tuyến chỉ có lèo tèo vài chục người đi, gây lãng phí không đáng có. Bên cạnh đó, Nhà nước phải trợ vốn rất lớn để các HTX xe buýt hoạt động nhưng hiệu quả thì chưa thật sự như mong muốn.  Chúng tôi từng thử đón xe buýt từ công viên Đầm Sen về ngã tư Thủ Đức nhưng phải vòng vèo qua rất nhiều con đường: Hòa Bình, Lãnh Binh Thăng..., tới trạm xe buýt trước Học viện Hành chính quốc gia (số 10 đường Ba Tháng Hai, Q10) mới tìm ra tuyến. Đó là một bất tiện không hề nhỏ.

Rõ ràng, với mức tăng cơ học dân số quá nhanh, đường sá không theo kịp sẽ xảy ra ùn tắc, kẹt xe là điều đương nhiên. Việc xe buýt công cộng ra đời để giảm xe máy cá nhân nhưng chưa thể hiện hết tiện ích vốn có vì đường sá quá chật hẹp nên một bộ phận người dân vẫn “ngoảnh mặt làm ngơ”. Các chuyên gia đường bộ cho rằng, với những chiếc xe buýt to đùng hiện nay cần phải có những con đường rộng 30 - 60 mét, có làn chạy riêng thì mới không gây ra ùn tắc và va chạm với xe máy. 

Quyết liệt thay đổi

Người ta ví von rằng, nước ta là “vương quốc xe máy”, đặc biệt tại Sài Gòn và Hà Nội. Thiết nghĩ khi xe buýt chưa đáp ứng được nhu cầu thì xe minibus (mà ở Thái Lan hay dùng là xe tuk tuk ba bánh) là giải pháp cần thiết vì nó nhỏ gọn, có thể đi vào hang cùng ngõ hẻm.

Du khách ngồi trên xe buýt nhỏ tham quan TP.HCM. Ảnh: M.Tân

Mở đầu cho giải pháp này, Hiệp hội Vận tải ô tô Hà Nội đã có kiến nghị trình lên Bộ Giao thông vận tải, UBND TP.Hà Nội đề xuất ý tưởng cho nhập khẩu và lưu hành xe minibus mà xe tuk tuk là một ví dụ để hạn chế xe máy vào nội đô. Theo đó, chỉ cho phép lưu hành loại xe này trên đường ở các quận, huyện tiếp nối với các nhà chờ xe buýt, hoạt động trên đường liên xã, liên huyện nhằm gom khách và đón tiễn khách tại các điểm nhà chờ xe buýt, chứ không được lưu hành trên quốc lộ.

Nhìn rộng ra các nước lân cận như: Philippines, Ấn Độ, Thái Lan,

Campuchia... loại xe tuk tuk rất được ưa chuộng khi chở khách du lịch, cư dân bản địa ra chợ, đến trường mà giá rất rẻ so với taxi. Tại Campuchia, xe tuk tuk chở được hai người phía sau, đầu máy là động cơ của xe máy Citi, DH.

GS. TS Nguyễn Thành Xương - nguyên hiệu phó Đại học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh -  phân tích, kẹt xe triền miên là do lượng người quá đông mà đường lại quá hẹp. Ý thức của người tham gia giao thông rất tệ khi không nhường nhịn mà tranh nhau đi cho nhanh, vượt đèn đỏ... Mặt khác, người dân không có thói quen đi bộ để tới trạm xe buýt công cộng mà chỉ muốn đi đến nơi, về đến chốn nên họ thích sử dụng xe cá nhân, lí do tiếp theo là xe buýt chưa thuận lợi cho lộ trình của mỗi người. Để giảm xe cá nhân, giảm kẹt xe thì xe tuk tuk sẽ khắc phục được hạn chế của xe buýt, sẽ có nhiều lộ trình phù hợp, đi được tất cả các con đường. Luật sư Thái Văn chung - Tổng thư ký Hiệp hội Vận tải Hàng hóa TP.Hồ Chí Minh - cho biết, thành phố đang phát triển hệ thống xe buýt công cộng, nên thay thế xe buýt lớn bằng xe loại nhỏ (như xe tuk tuk) để tránh lãng phí và tăng tiện ích.

PGS. TS Phạm Xuân Mai - chủ nhiệm chương trình nghiên cứu giảm ùn tắc giao thông TP. Hồ Chí Minh, giảng viên Đại học Bách khoa, chuyên ngành ô tô cho rằng, thành phố của chúng ta có rất nhiều đường hẻm mà xe buýt không thể vào được, làm hạn chế khả năng tiếp cận xe buýt của người dân. Do vậy, một trong những lý do người dân không đi xe buýt là quãng đường từ nhà ra trạm quá xa, nhiều khi trên 1.000 – 1.500 mét. Do vậy, sử dụng xe minibus sẽ là một giải pháp hỗ trợ cho hệ thống xe buýt hiện nay rất hiệu quả và khả thi. Tuy nhiên, khi sử dụng xe minibus sẽ gặp khó khăn do Nghị định số 91/2009/NĐ-CP của Chính phủ quy định xe buýt phải có sức chứa từ 17 chỗ trở lên. Vấn đề này, ông Mai đã phát biểu nhiều lần là không phù hợp thực tế vận chuyển hành khách ở các thành phố, nhất là TP.Hồ Chí Minh. Theo ông Mai, với đô thị Sài Gòn, nên sử dụng các loại xe nhỏ từ 8 - 12 chỗ, như xe Lambro hay tuk tuk để làm phương tiện công cộng, chuyên chở người từ hẻm ra trạm xe buýt, metro trong tương lai. Trước kia, Sài Gòn từng có trên 2.000 chiếc Lambro 550 hoạt động rất hiệu quả và Xí nghiệp Lisata (của Sở Giao thông Vận tải TPHCM) đã cho sản xuất và nội địa hóa được 90% loại xe này.

Anh Nguyễn Văn Công, hơn 20 năm gắn bó với nghề lái xe ba gác máy ở ngã tư Lạc Long Quân - Âu Cơ (quận Tân Bình) tâm sự: “Chạy xe ba gác máy là bị cấm nên tụi tui đang chạy “chui” để kiếm sống qua ngày, kiếm tiền nuôi con và hoàn vốn. Nếu một ngày, xe tuk tuk được đưa vào hoạt động, tụi tui sẽ chuyển qua nghề này, làm ăn sẽ đàng hoàng hơn nhưng cũng xin nhà nước hỗ trợ vốn mua xe ban đầu”. Theo anh Công, nếu dùng xe tuk tuk thì nhu cầu phục vụ rất lớn từ việc chở các bà, các chị đi chợ cho đến chở du khách dạo phố ngắm cảnh.

Liên quan đến vấn đề có nên sử dụng xe minibus hay tuk tuk tại TP.Hồ Chí Minh hay không, theo chúng tôi, đã đến lúc cần thay đổi dần các loại xe buýt lớn bằng xe minibus hay tuk tuk nhỏ. Nếu cần thiết đưa vào sử dụng loại xe tuk tuk thì không cần nhập ở đâu cả mà các cơ sở trong nước hoàn toàn làm được, chi phí rẻ, lại giải quyết được vấn đề lao động. Muốn như vậy, các nhà thiết kế chỉ nên sản xuất loại xe ba bánh nhỏ, gọn, phù hợp với điều kiện đường sá nhỏ hẹp của chúng ta.