Hồ “nước trời”

Búng theo tiếng địa phương có nghĩa hồ hay đầm, Bình là do mặt nước trong búng lúc nào cũng êm ả. Còn Thiên có nghĩa là trời, xuất phát từ truyền thuyết dân gian về sự ra đời của hồ này, hồ nước yên bình do trời ban.

Đến Búng Bình Thiên, du khách có thể đi theo hướng từ trung tâm thị xã Châu Đốc, qua cầu Cồn Tiên, theo tỉnh lộ 956 qua thị trấn An Phú đi tiếp về cửa khẩu Khánh Bình, đến Km 23+100 gặp ngã tư Quốc Thái, rẽ trái đi tiếp độ 2,5km là tới Búng Bình Thiên.

Các loại tảo cũng làm các thức uống ngon, mát.

Hiện tượng kỳ thú

Tương truyền, cuối thế kỷ 18, tướng nhà Tây Sơn là Võ Văn Vương kéo quân về An Giang và ông chọn miệt đất này làm căn cứ để tích trữ lương thực, thao luyện binh sĩ. Mùa khô, khu vực này là một vùng đất khô cằn, thấy binh sĩ thiếu nước trầm trọng, ông liền lập đàn làm lễ tế cáo trời - đất, xin ban cho nguồn nước. Khấn vái xong, ông rút gươm đâm thẳng xuống lòng đất trũng. Lạ thay, khi lưỡi gươm vừa cắm xuống mặt đất thì một dòng nước ngọt trong vắt phun lên rất cao. Theo thời gian, nước tràn ngập thành hồ như ngày nay. Võ Văn Vương đã đặt tên nơi này là Búng Bình Thiên.

Búng Bình Thiên gồm có 2 hồ: Búng Bình Thiên lớn và Búng Bình Thiên nhỏ (dân địa phương gọi là Búng Lớn, Búng Nhỏ), nằm giữa sông Bình Di và sông Hậu. Chung quanh hai hồ là các gò đất cao từ 3 - 4m, có các cửa thông với sông. Nguồn nước cung cấp cho 2 hồ là từ sông Hậu và sông Bình Di. Búng cung cấp lượng nước ngọt rất lớn quanh năm cho cư dân cả vùng, đặc biệt, nước hồ không bao giờ cạn dù vào mùa hạn khắp nơi khô cằn. Đồng thời, búng cũng là nơi quy tụ của nhiều loài cá đồng, nhiều loài thực vật thủy sinh như sen, bông súng, tảo... Rừng nguyên sinh bao quanh hồ diện tích khoảng 800ha, có rất nhiều loại thực vật sinh sống.

Vào mùa khô, Búng Lớn có diện tích mặt nước 193ha, độ sâu trung bình khoảng 6m; Búng Nhỏ có diện tích mặt nước 10ha và độ sâu trung bình khoảng 5m. Vào mùa lũ, nước dâng lấp đầy hồ, làm chìm ngập 2 hồ trong biển nước mênh mông, mặt hồ phủ kín sen, súng và các loài hoa dại. Điều lạ lùng chưa được khoa học giải thích, nhất là vào mùa nước nổi, “kệ” cho nước các sông khác ngầu đỏ phù sa cuồn cuộn đổ vào, hễ vào đến hồ là lập tức trong vắt. Lạ lùng hơn, nước ở hồ cứ dâng lên rồi hạ xuống chứ không thấy chảy. Đường phân thủy trong, đục này được nhìn thấy rất rõ vào mùa nước nổi từ tháng 6-7 đến tháng 11, tại địa điểm cầu C3, nằm ở ấp Nhơn Hội. Đứng trên cầu mọi người có thể thấy rõ sự biến đổi diệu kỳ này ở 2 bên thành cầu. Người Chăm sống nhiều đời ở đây lý giải, hiện tượng thiên nhiên kỳ thú này là do các loại tảo sống dưới đáy hồ, tập trung sống ở Búng Lớn. Điều này đã làm Búng Bình Thiên trở thành một trong những hồ nước ngọt tự nhiên rộng nhất miền Tây Nam bộ và một trong những hồ nước có hiện tượng thiên nhiên kỳ thú trên thế giới.

 Sân khấu nổi

Cá linh non bán tại các chợ quanh búng

Đến Búng Bình Thiên, nhất là vào mùa nước nổi (bắt đầu từ tháng 7 đến đầu tháng 10 âm lịch), khi bông điên điển trổ vàng mặt nước, du khách sẽ có dịp du thuyền trên mặt hồ ngắm nhìn phong cảnh thiên nhiên hữu tình, nghe những bài ca vọng cổ đến xao lòng, đồng thời, du khách có dịp thưởng thức những món ăn dân dã Nam bộ như: chuột đồng nướng chao, cá lóc nướng trui, lẩu mắm cá đồng ăn kèm bông súng và bông điên điển, tép rong xào bông điên điển, cá linh non chiên bột, cá linh non kho với trái me non… Và đặc biệt là cá leo, một loại cá đen ở trong đồng, đến mùa nước nổi theo con nước lớn tràn ra Búng. Cá leo dài trung bình khoảng 1m, nặng từ 10 đến gần 20kg, rất mạnh mẽ, có thể quẫy rách nhiều tay lưới. Cá leo thịt ngon thơm, có giá trị xuất khẩu cao, giá khoảng trên dưới 100.000 đồng/kg tùy tháng. Nhưng đảm bảo có bao nhiêu được tiêu thụ bấy nhiêu. Cá này nấu chua với bông súng và điên điển, ngồi giữa Búng lồng lộng gió trời và nhâm nhi với vài ly rượu đế rất ngon.

Tháng 9 hàng năm, huyện An Phú tổ chức các hoạt động kỷ niệm ngày thành lập huyện, đồng thời cũng là lễ hội Búng Bình Thiên. Ban ngày, du khách được tham dự một số hoạt động văn hóa, thể thao như: đua thuyền, bơi lội,... cùng những trò chơi dân gian “mùa nước nổi” như: chống xuồng đua, nơm cá, bắt ếch... Ban đêm, du khách được thưởng thức văn nghệ: một sân khấu nổi hoành tráng đầy chất dân gian được dựng ngay trên mặt hồ Búng. Sân khấu ở đây không có đèn hoa rực rỡ, không những tấm màn the làm nền và giới hạn không gian chỉ là một khoảng đồng nước trống quang, rộng rãi, xung quanh là những hàng cây điên điển trổ đầy bông vàng, thấp thoáng trên mặt nước có những đám lục bình trôi... Các ca sĩ dân gian di chuyển trên những chiếc xuồng ba lá, hát những bài ca ca ngợi quê hương, tình đất, tình người. Đến với Búng Bình Thiên, du khách còn có dịp tham quan làng của người Chăm, sống quanh Búng, mưu sinh bằng nghề cá và dệt truyền thống.

Trong số 4 dân tộc sinh sống quanh Búng Bình Thiên (Kinh, Hoa, Chăm, Khmer), cộng đồng người Chăm có nhiều nét riêng và độc đáo nhất, bởi họ vẫn giữ được nếp sống văn hóa của riêng mình. Nơi đây, du khách được thấy những ngôi nhà sàn nằm san sát nhau và một thánh đường Mas Jid Khoi Ri Yah rộng lớn, du khách dễ dàng bắt gặp hình ảnh những cụ già đi lễ, những cô gái Chăm xinh đẹp trong trang phục truyền thống, trẻ thơ vui đùa trên đường làng... Nếu có tâm hồn ăn uống, du khách khó có thể bỏ qua dịp thưởng thức những món ăn mộc mạc, siêu rẻ nhưng rất ngon, như bún nước lèo cá lóc, bánh khọt, bánh xèo nhân bông điên điển... Chúng tôi đến ngay thời điểm làng Chăm ấp Nhơn Hội đang chuẩn bị lễ hội văn hóa mùa nước nổi, sẽ được tổ chức vào ngày 2-9 sắp đến. Các chàng trai, cô gái Kinh - Chăm đang tất bật tập dượt các tiết mục văn nghệ trên hồ nước quanh năm rộng 200ha, bình yên hoang sơ.

Người Chăm không say

 

Lão làng Ab Do Loh, năm nay 56 tuổi, “sống cha sanh mẹ đẻ” ở Búng, cho chúng tôi biết, làng Chăm đã hình thành hơn 100 năm với hàng trăm nhà sàn san sát nhau quanh một thánh đường, khách đến đây dễ gặp những hình ảnh êm đềm: những cụ già đi lễ, những cô gái Chăm trong trang phục truyền thống, đầu trùm kín khăn đi trên đường làng, trẻ thơ đùa nghịch dưới bóng nhà sàn… Nếu “chịu chơi”, du khách nên xin ngủ đêm ở nhà người Chăm nào đó để tìm hiểu cách sống của người Chăm theo đạo Hồi thì chuyến đi càng thú vị. Càng tuyệt vời hơn nếu được gia chủ đãi bạn món cà ri và món “tung lò mò” (lạp xưởng bò) truyền thống. Cao hứng già Loh liền đọc cho chúng tôi ghi bài thơ, tương truyền là của Nguyễn Ánh khi bôn tẩu tránh sự truy đuổi gắt gao của quân Tây Sơn.

Bài thơ ca ngợi Búng Bình Thiên: Búng Bình Thiên là báu của trời/Công trình lừng lẫy khắp nơi nơi/Bốn mùa nước lắng trong như lọc/Tắc, trúc quanh co ngoài bãi lớn/Hòn Xà lặn hụp giữa dòng khơi/Tre xanh dờn dợn kề bên bãi/Rồng núp nguồn sâu vẫn đợi thời. “Già” Loh cũng cho biết, người Chăm ở đây không bao giờ uống rượu, nếu có “chàng” nào muốn tìm “cảm giác mạnh” thì len lén ra chợ Khánh An tìm cái “xó” nào đó lén uống. Uống xong cũng phải đợi đến khuya mới mò về nhà, lén mở cửa và im như thóc lên giường rồi ngủ. Bất cứ có lời nói hay động tịnh gì để cho người thân hay làng xóm biết mình đã uống rượu thì ngày mai sẽ bị ngay những hình phạt khắc nghiệt nhất.

Dọc làng Chăm có gần chục quán “cóc sàn” (quán như nhà sàn người Chăm thu nhỏ) khá ngộ. Chủ quán là những nông dân, mùa lúa đi làm đồng, mùa nước nổi dọn ra bán. Vì vậy, món ăn quá mộc mạc và “siêu” rẻ nhưng rất ngon. Quán bún nước lèo cá lóc bán buổi sáng ở xóm Chăm. Quán bánh khọt của bà Hai Quẹo, một đĩa 6 cái có kèm rau sống; bánh xèo “nhụy” bông điên điển của cô Bảy; tô bún nước lèo của chị Năm ăn với rau muống ruộng giòn ngọt hái ở ruộng của người Khmer bên kia sông Bình Di….

Điều thú vị khi đến Búng Bình Thiên xem như bạn đã đứng trên “đầu con lũ”. Nếu khám phá “Hồ nước trời” và làng Chăm mà vẫn còn thời gian những ngày nghỉ cuối tuần, bạn có thể tham quan giồng Cây Da có cây da to 18 người ôm ở ấp 1, xã Vĩnh Khánh cách Búng Bình Thiên khoảng 7km; lang thang thị trấn biên giới Long Bình cách giồng Cây Da vài cây số.