Về tình hình lũ quét trong thời gian qua ở Ninh Thuận

Lũ quét gây vỡ hồ Phước Trung, xã Phước Trung, Bác Ái do mưa lớn xảy ra ngày 1/11/2010 (Ảnh: Võ Tấn)

Lũ quét khác với lũ thông thường; bởi lũ thường là sự di chuyển 1 khối lượng lớn chất lỏng chủ yếu là nước, dù cho dòng nước ấy có phù sa và lẫn các vật rắn khác. Khi lượng vật rắn trong dòng chất lỏng tăng lên, nhiều đến mức tạo thành khối vật chất hỗn hợp lỏng- rắn thì chuyển thành lũ quét. Lũ quét xuất hiện rất đột ngột và có động lượng rất lớn, dẫn đến mức độ tàn phá của nó thường gây hậu quả khó lường.  

Hiện tượng dễ nhận ra lũ quét là nghe nước trên sườn dốc đổ xuống ầm ầm như thác, kèm theo tiếng nổ bùng bục hoặc tiếng động lớn rất đặc trưng. Lũ quét khi di chuyển tạo ra sự tàn phá khủng khiếp ở những nơi vệt lũ đi qua. Nó không chỉ gây ngập lụt hay phá đổ một vài ngôi nhà như lũ thông thường, mà nó vùi lấp hoặc quét sạch cả 1 khu dân cư. Sau khi lũ quét tràn qua nhà cửa bị phá sạch, ruộng vườn bị vùi sâu dưới bùn đá dầy hàng mét.

Lũ quét tràn qua rất nhanh, với đỉnh lũ rất lớn. Trường hợp này, lũ quét xảy ra rất bất bất ngờ nên khó đo đạc trực tiếp các đặc trưng của nó, mà chỉ điều tra vết lũ và quan sát ghi nhận thiệt hại khi lũ đã đi qua. Như các trận lũ đã xảy ra gần đây. Vào tháng 9/2007 trên sông Gia chiêu (Lâm sơn-Ninh sơn). Trận lũ xảy ra trong tháng 10/2008 trên sông Cha (Hoà sơn-Ninh sơn). Trận lũ vào tháng 9/2008 quét qua tràn liên hợp Đa Nhông (Phước Bình-Bác Ái). Trong đợt mưa lịch sử ngày 01/11/2010, đã gây lũ quét tại đoạn cửa Sông Cha (Quảng sơn-Ninh sơn) và lũ quét qua tràn Sông Ngang (Phước Trung-Bác Ái). Trận lũ quét xảy ra ngày 22/8/2011, trên Sông Ông (Lâm Sơn, Ninh Sơn) làm hư hỏng hoàn toàn 3 cây cầu, nhiều hecta hoa màu. Vào ngày 9/10/2011 lũ quét tràn qua làm hỏng cổng, tường rào Nhà máy thuỷ điện Đa Nhim và làm 5 tổ máy Nhà máy Thuỷ điện Sông Pha ngừng hoạt động. Gần đây nhất, vào đêm 26/9/2012 trên sông Gia Chiêu đột ngột xuất hiện trận lũ trận lũ quét; với sức tàn phá rất lớn, đoạn qua tràn Lâm Bình (Lâm Sơn - Ninh Sơn), dòng lũ quét mang theo hàng trăm mét khối đá mồ côi từ thượng nguồn về vùi lấp, tàn phá vườn cây ăn trái hai bên bờ và làm thay đổi dòng chảy.  

Cầu Xóm Mới, Lâm Sơn, Ninh Sơn bị hỏng hoàn toàn do lũ quét xuất hiện ngày 22/8/2011 (Ảnh: Quang Vinh)

Khái niệm lũ quét được mở rộng, để chỉ chỉ những trận lũ xảy ra có thời gian lũ lên, xuống ngắn và đỉnh lũ vượt xa lũ thông thường, mặc dù lượng mưa sinh lũ không tăng đáng kể. Với khái niệm mở rộng này, chúng tôi đã ghi nhận được trận lũ quét xảy ra trên lưu vực sông Cái Phan rang vào ngày 10/11/2007, có đỉnh lũ vượt báo động III là 1.91m; khi so sánh nó với các trận lũ thông thường khác. Ví dụ điển hình, cùng tại vị trí Trạm thuỷ văn Tân Mỹ: Khi ta so sánh các đặc trưng của trận lũ xảy ra ngày 10/11/2007 (lượng mưa: 83.8 mm, thời gian lũ lên: 08 giờ, mực nước đỉnh lũ vượt báo động cấp III: 1.91m, với độ đục của dòng nước lũ là rất lớn); với các đặc trưng của trận lũ đặc biệt lớn xuất hiện ngày 16/11/2000 (lượng mưa: 236.2 mm, thời gian lũ lên: 24 giờ, mực nước đỉnh lũ vượt báo động cấp III: 1.69 m, với độ đục của dòng nước ở mức bình thường).

Hiện nay, hệ thống cơ quan dự báo lũ và cảnh báo lũ quét dựa trên thông tin từ mạng lưới các trạm Khí tượng-Thuỷ văn, các trạm đo mưa tự động…và khai thác các công nghệ tiên tiến hiện đại như: Ảnh mây vệ tinh, Radar thời tiết, Mô hình số trị, Bản đồ synop…Bên cạnh đó còn phát triển công nghệ phần mềm, ứng dụng tin học hoá nhằm xuất bản kịp thời các bản tin cảnh báo, dự báo tương đối chính xác. Chúng ta, cần nâng cao nhận thức trong cộng đồng, cảnh giác với các hình thế thời tiết nguy hiểm. Lưu ý tuyệt đối không đi qua các bờ tràn, đập tràn, tràn liên hợp khi có mưa lũ xảy ra; không sinh sống trong nhà tạm ven sông, ven suối… Đặc biệt chú ý trong thời kỳ cao điểm của mùa mưa lũ; phải thường xuyên theo dõi các bản tin cảnh báo, dự báo thời tiết thuỷ văn, nhằm chủ động hơn trong công tác phòng chống lụt bão và giảm nhẹ thiên tai, mà đặc biệt là lũ quét!