Xáo tam phân có phải là thần dược?

Theo TS Hằng, cây xáo tam phân (tên khoa học là Paramignya trimera), thuộc họ Cam (Rutaceae) nên có tên đồng nghĩa là Atalantia trimera Oliv. Loài thực vật này phân bổ ở tỉnh Bình Dương (Việt Nam) và Thái Lan. Tính đến thời điểm này, chưa có bất kỳ nghiên cứu trong và ngoài nước đánh giá tác dụng sinh học cũng như độc tính của loài thực vật này.

Theo kinh nghiệm dân gian, người dân thường sắc nước xáo tam phân để uống, tuy nhiên với cách này chỉ có thể chiết được các chất phân cực. Để có kết quả chính xác từ loại thực vật này, các chuyên gia đã chiết xuất methanol (ký hiệu XTP-MeOH) xáo tam phân dùng để nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan và xác định độc tính để thử nghiệm trên chuột nhắt trắng chủng Swiss albino (trọng lượng 20-22g), có cả chuột đực, chuột cái, là những chuột khỏe mạnh, đạt tiêu chuẩn thí nghiệm.

Nghiên cứu được tiến hành trên 5 dòng ung thư gồm ung thư gan Hep-G2, ung thư đại tràng HTC116, ung thư vú MDA MB231, ung thư buồng trứng OVCAR-8 và ung thư cổ tử cung Hela (mạnh nhất với ung thư gan Hep-G2 và ung thư cổ tử cung).

Những mẩu xáo tam phân như thế này đang được nhiều người coi là “thần dược”, chữa bách bệnh

Thí nghiệm cũng cho thấy, với độc tính thấp, xáo tam phân khá an toàn khi sử dụng. Cao chiết methanol xáo tam phân không thể hiện tác dụng ức chế tăng enzym gan trên mô hình gây viêm gan cấp thực nghiệm bằng paracetamol ở chuột nhắt trắng với liều lượng 10 và 20g dược liệu/kg thể trọng. “Tuy nhiên, đây không phải là đối tượng tiềm năng cho điều trị viêm gan so với những dược liệu khác có cùng tác dụng”- TS Hằng nói.

Còn trên 5 dòng tế bào ung thư, xáo tam phân bước đầu được sàng lọc độc tính của những dòng tế bào này. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, chỉ có phân đoạn XTP-Hx thể hiện độc tính tế bào ở mức độ trung bình trên dòng tế bào ung thư gan, còn lại các phân đoạn khác là rất yếu. Ngay cả tế bào ung thư cổ tử cung cũng chỉ có tác dụng ở mức độ trung bình.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là những nghiên cứu sàng lọc tác dụng độc trên một số dòng tế bào ung thư Invitro. Để khẳng định chính xác để coi là loài dược liệu quý cần có những nghiên cứu sâu hơn trên động vật, đánh giá cơ chế tác dụng cũng như lâm sàng.

TS Hằng cho hay, Việt Nam là đất nước nhiệt đới, có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng. Theo thống kê của Viện Dược liệu giai đoạn 1961- 2005, có khoảng 4.000 loài thực vật đã được sử dụng là nguyên liệu làm thuốc, trong đó có rất nhiều loài thực vật đã được sử dụng trong hỗ trợ điều trị ung thư.

Một số cây thuốc cho thấy khả năng gây độc tế bào ung thư rất mạnh như cao chiết methanol từ lá khổ sâm mềm Brucea Mollis Wall.ex Kurz ức chế sự phát triển của tế bào ung thư gan, ung thư phổi, ung thư vú. Cao chiết mathanol từ toàn cây nhãn chày (Dasymaschalon rostratum var.glaucum) và thân, lá cây chuối con chồng (Uvaria grandiflora Roxb.ex Hornem) là hai cây thuốc của đồng bào Pako (Quảng Trị) cũng thể hiện độc tính rất mạnh trên một số dòng tế bào ung thư biểu mô; tế bào ung thư phổi.

Chất Oxostrephanin được phân lập từ loài bình vôi Strephania Brachyandra Diels có hoạt tính độc mạnh trên các dòng tế bào ung thư gan (Hep-G2), ung thư phổi (LU), ung thư màng tim (RD). Như vậy, nếu so sánh tác dụng tế bào của các phân đoạn và hoạt chất xáo tam phân đã phân lập được từ những cây thuốc trên thì xáo tam phân không phải là đối tượng có nhiều thành phần chữa bệnh.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là những nghiên cứu bước đầu để đánh giá độc tính cũng như tác dụng sinh học của xáo tam phân. Để có kết quả chính xác và sâu hơn của loài cây này cần sự phối hợp của nhiều cơ quan nghiên cứu trong và ngoài nước.