Ngoạn mục đèo Cả

Một góc đèo Cả nối liền Phú Yên và Khánh Hòa

Đèo Cả có tên chữ là Đại Lãnh. Đèo có độ dài khoảng 12 km nằm trên quốc lộ 1A nối hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa. Đèo Cả cao 407m quanh co uốn lượn theo chiều lên xuống của thế núi với 98 vòng cua trong đó có những vòng cua gấp khúc, nhất là ở đoạn Đá Đen; là điểm quan trọng trên đường thiên lý giữa Phú Yên và Khánh Hòa. Thời nhà Nguyễn tại đây có trạm dịch chung cho hai tỉnh là trạm Phú Hòa. Năm 1836, vua Minh Mạng cho thể hiện biểu tượng núi Đại Lãnh vào Tuyên Đỉnh, một trong 9 chiếc đỉnh đồng đặt tại Thế Miếu trong Đại nội kinh thành Huế. Năm 1840, triều Nguyễn qui định lệ tế thần danh sơn đại xuyên (thần núi cao sông lớn) trong nước, cho phép các địa phương lập đàn tế hàng năm và qui định phẩm vật cúng tế, núi Đại Lãnh và sông Đà Diễn ở Phú Yên lễ vật gồm 1 trâu và 1 lợn. Năm 1853, núi Đại Lãnh được liệt kê vào tự điển thờ cúng.

Đèo Cả tuyệt đẹp bởi một bên là những vách đá cao vút, với gió núi mây ngàn, một bên là đại dương xanh thẫm, mênh mông mãi đến tận chân trời, sóng gợn lao xao, một vài hòn đảo xa gần nhấp nhô trong làn sóng bạc, phản chiếu ánh mặt trời lóng lánh. Cảnh quan thiên nhiên đèo Cả được tác giả Roland Dorgelé mô tả trong “sur la route mandarine” (trên đường cái quan):

“…Những hòn đá cao quá bắt ngộp, nghiêng mình mà trầm tư mặc tưởng, những cái thác nhỏ trắng phau, chảy từ cao xuống hố thẳm, những cây suôn đuột lên trời, bốn bên dây leo lá phủ, thật là một cảnh cỏ cây chen đá, lá chen hoa. Chúng tôi trèo, trèo mãi rồi thình lình đứng trước khoảng không gian vô hạn. Rồi từ đó xe xuống dốc, cứ quanh co bên triền núi, bên này non cao đồ sộ, bên nọ biển rộng mênh mông. Chiều lại, văng vẳng bên rừng một tiếng hươu kêu, vượn hú…” (Trần Sĩ dịch). Vẻ đẹp của đèo Cả còn được phán ánh qua những vần thơ sâu lắng:

    Chiều chiều vượn hú đầu non

Đường qua đèo Cả lối mòn dặm quanh

    Non xanh xanh, nước xanh xanh

Nước non trông cảnh hữu tình xiết bao.

Đi qua đèo Cả bằng các phương tiện giao thông đường bộ, đường sắt, đường thủy, đường hàng không du khách đều có thể chiêm ngưỡng được toàn cảnh bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, nên thơ của dãy Đại lãnh với trùng trùng điệp điệp núi non và biển cả mênh mông làm mê hoặc lòng người. Nếu đứng từ đỉnh núi Đá Bia nhìn xuống đèo, ta thấy đèo Cả nhiều vòng cua theo sườn núi nhô ra, lõm vào quanh eo. Nơi nhô ra thường nằm sát biển, chỗ lõm vào có nhiều khe, suối nước chảy quanh năm từ trên cao xuống. Đèo Cả lung linh tựa như một bức tranh thủy mặc khổng lồ in bóng dưới làn nước biển trong vắt. Ở đây thiên nhiên được vẽ nên bằng những gam màu xanh sống động, dịu mát, với sự pha trộn hài hòa của đất trời và biển đảo. Và một điều gợi nhớ mỗi khi ai đó có dịp đặt chân đến đèo Cả là những tháng ngày Nam tiến hào hùng và là lũy thép chặn giặc trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Lũy thép đèo Cả đã chặn đứng bước tiến của giặc trong những ngày đầu toàn quốc kháng chiến và cũng là con đường hành quân thống nhất đất nước. Riêng với những người yêu thích văn thơ thì làm sao quên được bài thơ Đèo Cả nổi tiếng của Hữu Loan sáng tác vào năm 1946, trong những ngày ông theo đoàn quân Nam tiến vào đây. Bằng sự cảm nhận tinh tế, nhà thơ Hữu Loan đã ghi lại một cách sinh động hình ảnh các chiến sỹ trấn giữ nơi đèo Cả vào những ngày đầu toàn quốc kháng chiến:

          Đèo Cả!

          Đèo Cả!

          Núi cao ngút!

          Mây trời Ai Lao

Sầu đại dương!

          Dặm về heo hút

          Đá Bia mù sương…

         (…)

          Dưới chân

                     bên suối độc

          Cheo leo chòi canh

                     như biên cương…

Nhà báo, nhà ngôn ngữ học Phan Thanh Bình có những nhận xét thật sâu sắc về bài thơ Đèo Cả: “Bài Đèo Cả của Hữu Loan, một trong những viên ngọc long lanh hiếm hoi của thi ca cách mạng thời kháng Pháp, đã đặc tả hiện thực hào hùng của mặt trận đèo Cả bằng nhịp thơ rất mới, vừa mang âm hưởng “Thục đạo nan” của Lý Bạch, vừa chứa đựng tinh túy, dòng thơ cách tân của Mai-a-cốp-xki, tất cả hòa quyện thành một phong cách thể hiện hoàn toàn mới mẻ so với các trường phái thơ mới trước đó. Những vần thơ đẹp, vừa gân guốc, vừa lãng mạn như khí thế một dân tộc vùng lên bảo vệ nền độc lập non trẻ. Đèo Cả trong thơ Hữu Loan vừa bí ẩn vừa kỳ vĩ như “đường lên trời” của “Thục đạo nan”. Với Tiến sỹ văn học Nguyễn Thị Thu Trang, qua bài thơ Đèo Cả “Hữu Loan đưa ta trở về với những thập niên đầu thế kỷ XX, khi mà dãy núi đèo Cả thực sự còn hoang sơ, còn có thú dữ rình hơi người, còn cách trở đường đi. Trong cảm xúc mới mẻ của người thanh niên đến từ Thanh Hóa, đèo Cả như biên cương xa xôi với những “Chòi canh cheo leo” và những chiến sỹ vệ quốc như những người hùng mang súng gươm ra đi từ bốn ngàn năm lịch sử của dân tộc…Cùng với Màu tím hoa sim, bài thơ Đèo Cả thể hiện nét tài hoa, lãng mạn của phong cách Hữu Loan. Ngòi bút phóng túng của nhà thơ bay lượn trong một biên độ rộng, không hạn chế của không gian núi non, biển cả bao la và trong cảm xúc tuyệt vời. Những câu thơ ngắn, gân guốc nhiều thanh trắc đi kèm với những câu thơ dài ngắt nhịp đứt đoạn và những thanh bằng vang ngân, da diết, những hình ảnh của đời thực khắc nghiệt lại được thể hiện bằng tinh thần lạc quan, đùa vui, nghịch ngợm của lính tráng…Trong thơ Hữu Loan, ông muốn khắc ghi những hình ảnh đẹp đẽ của một thời. Một thời con người đứng hiên ngang trên núi cao đèo Cả bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ độc lập tự do cho mọi người”.

Ngày xuân du ngoạn địa danh đèo Cả để ngắm quê hương cẩm tú, để được thỏa sức ngắm đại dương xanh ngắt giữa muôn trùng sóng vỗ, được đắm mình vào thiên nhiên hoang sơ, được khám phá bao điều bí ẩn trong quần thể danh thắng quốc gia núi Đá Bia – Vũng Rô – Bãi Môn – Mũi Điện sẽ bổ ích với mọi du khách.