Nếu cứ quyết xây thủy điện Đồng Nai 6-6A, rồi sẽ phải trả giá!

* Phóng viên: Thưa ông, việc xây dựng thủy điện Đồng Nai 6, 6A vẫn tiếp tục gây tranh cãi. Là chuyên gia về môi trường, từng tham gia vào các đề án xây dựng thủy điện quan trọng trong cả nước, ông ủng hộ hay không? 

- TS Lê Minh Đức:  

Tôi ủng hộ quan điểm của UBND tỉnh Đồng Nai là không nên xây, không nên phát triển thủy điện ở đó vì đây là khu vực rừng quốc gia. Tôi muốn nhấn mạnh rằng có thể rừng ở đây không nhiều bằng chỗ khác nhưng là rừng quốc gia, xây dựng thủy điện có thể ảnh hưởng đến môi trường. Nếu xét về lợi ích kinh tế, có thể đặt vấn đề sau này sẽ phát triển du lịch ở Vườn Quốc gia Cát Tiên thì thu nhập còn lớn hơn thủy điện.

Khi xây dựng một nhà máy thủy điện, người ta phải cân nhắc nhiều lợi ích chứ không phải chỉ kinh tế. Vấn đề cần hết sức cân nhắc là chặn dòng làm thủy điện có thể ảnh hưởng rất lớn đến hệ sinh thái, đặc biệt là hệ sinh thái vùng hạ lưu của các đập. Hiện nay, nhiều ảnh hưởng đã nhận thấy rõ là hệ nước ngầm tụt giảm do chặn dòng và có những ảnh hưởng khác chưa đánh giá được, khoa học cũng chưa nghiên cứu nhưng chắc chắn rằng sẽ phải trả giá vì như thế là can thiệp quá thô bạo vào hệ sinh thái, đặc biệt là hệ thống lưu vực sông. Đến nay, con người chưa đánh giá hết được các hiểm họa môi trường của thủy điện nhưng đã có những bằng chứng về mối liên hệ giữa việc chặn dòng làm thủy điện với hệ sinh thái vùng hạ du.

* Ông có cho rằng mấu chốt gây tranh cãi là do một bên quá đề cao lợi ích kinh tế của dự án trong khi bên kia coi trọng vấn đề môi trường hơn?

- Trên thế giới, người ta đánh giá việc lựa chọn này bằng giá trị đạo đức, không ai đi so sánh giá trị kinh tế cả. Ví dụ tại bang Queensland của Úc, trước đây có một dự án khai thác bauxite. Để khai thác mỏ này phải phá nguyên một cánh rừng nguyên sinh nên thống đốc bang không đồng ý.  Người ta hỏi ông thống đốc rằng giữ rừng thì được bao nhiêu tiền trong khi phát triển nhà máy khai thác bauxite nghiễm nhiên thu được 1,5 tỉ USD? Ở đây biết so sánh thế nào? Đó là giá trị đạo đức, người ra quyết định đầu tư khi nhìn thấy sự trường tồn lớn hơn tiền thì không chấp nhận dự án đó. Khó nhất là định lượng các giá trị sinh thái mất đi, làm sao định lượng được, thế giới cũng không có công cụ để định lượng điều này mà nó phụ thuộc vào đạo đức của người ra quyết định chứ không phụ thuộc vào lợi ích kinh tế. Với thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, có thể một nhóm người, nhóm cộng đồng nào đó được lợi nhưng ngành công nghiệp Việt Nam không vì thế mà lớn mạnh hơn. Cá nhân tôi không thấy thiệt hại nhiều nếu bỏ 2 thủy điện đó.

Các chuyên gia khảo sát thực địa tại Vườn Quốc gia Cát Tiên. Ảnh: VRN

* Nếu vẫn quyết định triển khai thì hậu quả  thế nào?

- Tôi xin khẳng định rằng có rất nhiều việc Chính phủ đã quyết rồi nhưng lựa chọn cuối cùng vẫn phải nghiêng về lợi ích liên quan đến môi trường. Nếu xây thêm 2 đập theo dự án thủy điện 6 và 6A trên dòng sông vốn đã có nhiều đập thủy điện này thì chắc chắn vùng hạ lưu sẽ bị ảnh hưởng. 

* Theo ông, Chính phủ đã có đủ sự tham mưu, tư vấn tốt nhất trước khi quyết định hay chưa?

- Chính phủ nghe hết rồi, vấn đề là quyết định thế nào thôi. Chúng ta đang phát triển quá nhiều thủy điện. Năm ngoái, Bộ Công Thương đã phải rà soát, cắt giảm vài chục dự án thủy điện nhỏ. Liệu thủy điện có xanh, sạch như chúng ta nghĩ không? Tôi thấy nó đang gây nhiều hậu quả cho hệ sinh thái nhưng khó đo lường được. Các luận chứng kinh tế chỉ đánh giá sản lượng điện, giá trị kinh tế mang lại nhưng không tính đến mất mát hệ sinh thái phải trả. Cho nên, ngay cả khi Chính phủ quyết định xây 2 thủy điện này, tôi vẫn phản đối.