Chặn rác thải vào Việt Nam

Rác thải công nghiệp "nhập" về Việt Nam gây ô nhiễm môi trường là câu chuyện không mới. Thời gian qua các loại rác thải này vẫn liên tục theo đường biển đổ bộ vào Việt Nam.

Thực tế này cho thấy, cần phải đưa ra cách thức quyết liệt ngăn chặn tình trạng này.

Từ tháng 6 – 9/2010, Hải quan Hải Phòng liên tục phát hiện các container chứa rác thải nhập về Việt Nam. Ngày 1/7, tại cảng Đoạn Xá, phát hiện 15 container chứa nhựa phế liệu có lẫn nhiều tạp chất, rác thải công nghiệp. Ngày 27/8, phát hiện 2 container chứa ắc quy chì phế thải nhập từ nước ngoài về cảng Chùa Vẽ. Và gần đây nhất, ngày 7/9, phát hiện 5 container là rác nhập lậu về cảng Đình Vũ, toàn bộ là loại hàng rác thải, cao su phế thải không thể tái chế, nằm trong danh mục cấm nhập khẩu về Việt Nam.

Ông Vũ Ngọc Anh, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan khẳng định, những năm qua, chúng ta đã phát hiện liên tục hàng tạm nhập tái xuất qua Việt Nam là rác thải. Doanh nghiệp đứng tên trên lô hàng đều không nhận trách nhiệm thuộc về mình. Cơ quan quản lý Nhà nước không đủ chứng cứ để xử phạt doanh nghiệp. Nhà nước ngoài việc phải bỏ tiền để tiêu hủy rác thải, tác động về môi trường chắc chắn không thể tránh khỏi.

Qua tìm hiểu, rác thải về các cảng qua phương thức hàng tạm nhập tái xuất hết sức tinh vi. Theo ông Vũ Hoàng Dương, Đội trưởng đội kiểm soát Hải quan Hải Phòng, thông thường theo phương thức hàng tạm nhập tái xuất, doanh nghiệp trong nước và nước ngoài phải ký hợp đồng mua bán hàng hóa, trả tiền qua tài khoản. Qua đó, người ta sẽ xác nhận được ai là chủ xuất khẩu lô hàng và ai là chủ nhập khẩu lô hàng.

Tuy nhiên, phương thức này đang được một số doanh nghiệp Việt Nam thực hiện ngược lại. Các doanh nghiệp này ký hợp đồng dịch vụ, hưởng hoa hồng với nhiệm vụ làm thủ tục tái xuất hàng sang nước thứ ba khi hàng về đến cảng Việt Nam. Còn doanh nghiệp nước thứ ba, chịu trách nhiệm trả tiền hàng tạm nhập tái xuất cho doanh nghiệp nước xuất khẩu.

Vào thời điểm hàng về cảng Việt Nam, nếu chính sách của nước thứ ba chưa có gì thay đổi, có thể nhập hàng thì doanh nghiệp Việt Nam sẽ xuất hàng đi ngay. Nếu nước thứ ba có thay đổi chính sách, siết chặt hơn (cấm biên), doanh nghiệp Việt Nam sẽ nằm im không làm thủ tục nhận hàng tại cảng Việt Nam. Khi bị cơ quan chức năng Việt Nam phát hiện hàng nhập về là rác thải, có gọi hỏi, doanh nghiệp sẽ thoái thác là không mua hàng ấy, và đổ tại đối tác đã nhầm doanh nghiệp nên gửi sai địa chỉ.

Với chiêu ký hợp đồng dịch vụ, hưởng hoa hồng như trên, cơ quan quản lý Nhà nước không thể quy trách nhiệm cho doanh nghiệp chính là chủ của lô hàng. Bởi lẽ, doanh nghiệp không có hợp đồng mua bán, theo dõi trên tài khoản của doanh nghiệp không có hoạt động gửi trả tiền cho doanh nghiệp nước xuất khẩu. Tiến hành kiểm tra địa chỉ doanh nghiệp nước ngoài thì đa phần là doanh nghiệp ma, khai man địa chỉ.

Rõ ràng, việc doanh nghiệp lợi dụng phương thức hàng tạm nhập tái xuất khiến cơ quan quản lý Nhà nước đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định ai là chủ nhân của lô hàng được gửi về Việt Nam. Để ngăn chặn rác thải vào nước ta theo phương thức hàng tạm nhập tái xuất, ngoài việc quy định các chất, phế liệu không được nhập thì cũng cần phải tăng mức xử phạt để tăng cường tính răn đe.

Thực tế, hiện nay rác thải nhập cảng Việt Nam nhưng cơ quan quản lý Nhà nước không quy được trách nhiệm của thuyền trưởng và hãng tàu. Điều này, chứng tỏ chúng ta cần phải xem xét các văn bản, công ước mà Việt Nam đã tham gia ký kết xem nên điều chỉnh như thế nào cho phù hợp với thực tế. Trên thế giới, nhiều nước áp dụng luật giữ tàu, quy trách nhiệm cho thuyền trưởng và hãng tàu khi họ vận chuyển hàng hóa sai so với khai báo.

Chúng ta cần phải siết chặt việc thực hiện phương thức hàng tạm nhập tái xuất.