Biển tiến, đất chìm

Nước “nhảy” lên bờ

Ở đất mũi Cà Mau, nước được chia thành 2 mùa rõ rệt là mùa bình thường và mùa nước lên. Mùa nước lên thường kéo dài từ tháng 9 đến tháng 11 âm lịch hằng năm.

Ông Nguyễn Văn Đước, năm nay đã 62 tuổi và là đời thứ 4 sinh sống ở nơi tận cùng của Tổ quốc - xã Đất Mũi (Ngọc Hiển, Cà Mau) cho biết: Từ năm 2000 tới nay, con nước có nhiều biểu hiện bất thường so với trước. Mỗi tháng có 2 con nước lớn là rằm và ngày 30. "Ông bà nói 17 nước nhảy khỏi bờ để chỉ mực nước cao nhất vào con nước rằm, nay thì 19 - 20 nước vẫn còn tràn trề. Còn đến con nước 30 thì tận ngày mùng 6 - 7 nước vẫn đầy ắp. Ngày xưa chỉ khi vào mùa nước lên thì mực nước mới cao nhưng nay thì ngay mùa bình thường nước cũng tràn bờ, ngập lộ. Khoảng 4 năm nay, nước đã nhảy cao thêm từ 2 - 3 tấc mỗi năm”, ông Đước kết luận. Một người dân khác ở đây là ông Nguyễn Văn Hố kể: Mỗi tháng triều cường gây ngập 2 đợt, mỗi đợt khoảng 3 ngày, mỗi ngày 2 lần và mỗi lần vài tiếng. Diễn biến này làm đảo lộn cuộc sống thường ngày của người dân…

Ông Võ Công Trường - Phó chủ tịch UBND xã Đất Mũi cho biết: Số liệu quan trắc mực nước biển những năm gần đây của Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau cho thấy đỉnh triều cường năm sau đều cao hơn năm trước với biên độ khá lớn. Cụ thể, năm 2008 mực nước biển tăng thêm 10 cm so với năm trước; năm 2009 tăng 20 cm; năm 2010 tăng 15 cm; năm 2011 tăng 25 cm.

Ứng phó với triều cường, người dân nơi đây phải nâng nền nhà thường xuyên. Theo ông Đước, trong 3 năm gần đây, năm nào cũng phải nâng nền để chống ngập; tổng cộng nền nhà ông đã nâng cao hơn trước tới trên 1 m. Ông Võ Công Trường cho biết: “Trong mấy năm nay, hầu hết các ngôi nhà ở xã Đất Mũi đều phải nâng nền để “chạy đua” với triều cường. Trụ sở UBND Đất Mũi được nâng cấp hồi đầu năm 2010 để chống ngập nhưng đến mùa nước lên năm ngoái lại lé đé ngập. Hiện tại, xã đang có kế hoạch xây dựng trụ sở mới theo kiểu “nhà cao cẳng” (nhà sàn - PV). Nếu nước cứ lên hoài như hiện nay thì đến một lúc nào đó người dân cũng không còn khả năng nâng nhà tiếp”.

Mặt đất lún xuống

Tháng 8 vừa qua, TS Lê Anh Tuấn, Trường ĐH Cần Thơ có một cuộc khảo sát kéo dài ở 2 huyện Ngọc Hiển và Năm Căn. Ở mỗi nơi, TS Tuấn đã gặp khoảng 200 người dân và thu thập thông tin qua hình thức thảo luận nhóm. Kết quả cho thấy, trong khoảng 5 năm nay mực nước tăng trung bình từ 40 - 50 cm. Tình trạng ngập mỗi năm một nặng hơn. Hầu như không có căn nhà tường nào ở mũi Cà Mau không có dấu vết nứt, lún. Tình trạng xói lở bờ sông, bờ biển diễn ra rất nghiêm trọng.

TS Tuấn nói: “Tôi không tin là nước biển lại dâng nhanh như vậy. Vì một số nghiên cứu cho thấy, mực nước biển ở vùng châu thổ sông Mê Kông chỉ tăng trung bình từ 1,5 - 3 mm mỗi năm. Chúng tôi đang nghiêng về cách giải thích là “mặt đất đang bị lún xuống”. TS Tuấn cho biết một kết quả quan trắc gần đây cho thấy, hiện tượng mặt đất lún là có thật và trong vòng 8 tháng (từ 6.2011 - 2.2012) mũi Cà Mau đã "chìm" 45 mm, Cần Giờ (TP.HCM) là 20 mm. Đây là những dấu hiệu sụt lún không liên quan tới các công trình xây dựng có gia tải lớn. Như vậy, ĐBSCL và thậm chí là khu vực Đông Nam bộ đang đối mặt với mối đe dọa từ hiện tượng nước biển dâng kết hợp với lún sụt. Song, TS Tuấn cũng lưu ý: Đây mới chỉ là một số liệu đầu tiên trong chuỗi số liệu cần phải thu thập trong một thời gian dài, khoảng 10 năm.

TS Lê Xuân Thuyên, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐHQG TP.HCM) và cộng sự đang thực hiện nghiên cứu về biến đổi khí hậu và nước biển dâng bằng phương pháp khảo sát, quan trắc đánh giá từ cấp địa phương, các vấn đề cụ thể để khái quát lên tầm rộng hơn. Hiện, nhóm nghiên cứu có 4 trạm quan trắc ở ĐBSCL và Đông Nam bộ. “Kết quả ban đầu mà chúng tôi có được cho thấy có vấn đề về hiện tượng lún mặt đất”, TS Thuyên nói. Ông cho biết: “Chúng tôi hy vọng 1 - 2 năm nữa sẽ đủ chuỗi đo để có số liệu tính toán đủ độ tin cậy”.

Theo TS Tuấn, hiện tượng sụt lún mặt đất ở các vùng châu thổ có thể là sự kết hợp của nhiều nguyên nhân như: sụt lún tự nhiên vì đây là khu vực có nền đất yếu, do khai thác nước ngầm quá mức và có thể là do lượng phù sa thay đổi. Tuy nhiên, rất khó có thể tính toán được tỷ lệ phần trăm gây sụt lún của từng nguyên nhân để tìm xem đâu là nguyên nhân chính.

Trong những năm gần đây, hiện tượng lượng phù sa trong nước giảm là điều có thể khẳng định được. TS Tuấn dẫn một nghiên cứu từ ĐH Quốc gia Singapore cho biết, lượng phù sa trung bình ở các trạm đo trên trục chính sông Mê Kông trước (1962 - 1992) và sau (1993 - 2000) khi có đập thủy điện Mạn Loan (Manwan) ở Trung Quốc đã suy giảm rõ rệt (xem biểu đồ). Điều này đồng nghĩa với việc nếu các đập thủy điện ở phía thượng nguồn tiếp tục được xây dựng thì ĐBSCL sẽ càng bị tác động nặng nề. “Trong điều kiện lượng phù sa bình thường thì nó có thể đảm nhận vai trò bù lún rất tốt. Nay lượng phù sa giảm đồng nghĩa với mức độ bù lún bị hạn chế. Phù sa không bù lún kịp, triều cường dâng cao hơn trước”, TS Tuấn giải thích.

Theo người dân và chính quyền xã Đất Mũi (Ngọc Hiển), trong những năm gần đây mực nước ngầm cũng bị hạ thấp đáng kể. Trước đây chỉ cần khoan giếng ở độ sâu 70 - 80 m là có nước ngọt để dùng. Từ khoảng năm 1995 - 1996, độ sâu của mực nước ngọt đã tăng tới 110 - 120 m, còn hiện nay là 170 - 180 m.