Nguyên sơ Động Hoàng- nơi non nước hữu tình

Động Hoàng Xá, dân trong vùng gọi là Động Hoàng là một hang động khá lớn trong ngọn núi đá vôi Hoàng Xá (núi Hoàng) xã Hoàng Ngô, nay thuộc thị trấn Quốc Oai, ngoại thành Hà Nội.

Động nằm cạnh đường cao tốc Láng-Hòa Lạc, cách trung tâm Hà Nội khoảng 20 km về phía tây nam và nằm trong quần thể “Thập lục đại danh sơn” của Phủ Quốc xưa, gồm 16 quả núi lớn nhỏ, trong đó lớn nhất là Núi Thầy.

Theo quan niệm địa lý cổ thì toàn bộ hệ thống núi đã vôi ở khu vực này đều là chi long, mà gân mạch bắt nguồn từ núi tổ Tản Viên (Ba Vì), uốn lượn nổi chìm theo địa long mạch, kéo dài hàng chục ki-lô-mét để tạo nên vùng núi non đột khởi giữa miền đồng bằng mênh mông, bát ngát của Xứ Đoài.

Theo các nhà địa chất học ngày nay, động được hình thành do quá trình vận động tạo sơn của địa tầng. Hoàng Xá là “động thủng” xuyên từ sườn bên này sang sườn bên kia, nên động được chiếu sáng theo hai hướng chính là Đông và Tây Bắc. Khi có ánh nắng mặt trời rọi vào, động lung linh kỳ ảo sắc màu của nhũ đá…

Động thoáng rộng với vòm cao gần 100m và thông với tầng lộ thiên. Nền động có nhiều phiến đá tự nhiên ghép lại thành tảng lớn. Tương truyền xa xưa đây là chỗ cho tiên đánh cờ. Còn ngày nay, phiến đá rộng là điểm lý tưởng để du khách nghỉ chân, tận hưởng cảm giác khoan khoái khi đón nhận luông gió mát từ cửa động thổi vào.

Từ cửa động chính phía Đông nhìn xuống là một hồ sen (còn gọi là Giếng Cả ) rộng gần 2 mẫu, nước không bao giờ cạn. Ở giữa hồ có chùa Tám Mái trên một gò đất nổi, được nối vào bờ bằng cây cầu hình bán nguyệt.

Phía bên trong động có các khối nhũ tạo hình voi đứng, voi nằm, có kích cỡ gần bằng voi thật. Trên vách động còn xuất hiện nhiều hình tượng Phật, tượng Thần với nhiều phong thái khác nhau, tạo nên vẻ linh thiêng, huyền bí cho động.

Ở vách động chính diện cửa vào là tượng thờ Cao Xuân Dục (1842-1923) – một vị quan chính trực và là danh sĩ đời Duy Tân triều Nguyễn. Khi Hoàng Cao Khải theo Pháp muốn làm Phó Vương, bắt các quan trong triều phải ký vào biểu dâng lên vua, Cao Xuân Dục đã không ký. Ông bị gièm pha và bị giáng chức về làm tri phủ Quốc Oai.

Sau khi ông mất, dân tạc tượng thờ ở giữa Động Hoàng. Quãng thời gian ông về làm tri phủ Quốc Oai tuy ngắn ngủi nhưng ông đã truyền bá tinh thần yêu nước, ý chí quật cường và truyền thống hiếu học cho người dân Phủ Quốc…