Lào vẫn tiến hành xây dựng đập Xayaburi

Ảnh hiện trường các công trình tại vị trí đập Xayaburi. 

Tuần trước, một phái đoàn quốc tế bao gồm các đại sứ, nhà tài trợ, đại diện các tổ chức phi chính phủ, trong đó có WWF đã tham gia một cuộc họp do chính phủ Lào tổ chức để nghe các quan điểm về dự án và thăm khu vực đập Xayaburi. Cuộc họp được tổ chức sau khi có hàng loạt ý kiến lo ngại và phản đối về việc giải toả đất và hoạt động xây dựng tại công trường. 

Tiến sỹ Jian-hua Meng, chuyên gia Thuỷ điện Bền vững của WWF cho biết: “Việc tổ chức chuyến thăm đập có thể coi là một quyết định tích cực của Lào, nhưng rõ ràng các hoạt động xây dựng đang được tiến hành.” Theo ông Viraphonh Viravong, Thứ trưởng Bộ Năng lượng và Khoáng sản của Lào, một con đê quai, được xây dựng nhằm điều chỉnh dòng chảy của sông tại công trường trên sông sang một hướng khác trong thời gian xây dựng, sẽ được hoàn thành vào cuối năm nay. Đây sẽ là sự can thiệp trực tiếp tới lòng sông và sẽ là mốc khởi đầu quan trọng của quá trình xây dựng đập.” 

“Đây là thời điểm quan trọng mà các chính phủ trong vùng cần phải có quan điểm mạnh mẽ và chia sẻ rộng rãi và rõ ràng các quan ngại của họ về vấn đề đập Xayaburi.” tiến sỹ Meng cho biết. 

Theo ông Viravong và công ty Ch Karnchang, công ty Thái Lan phụ trách dự án Xayaburi trị giá 3.8 tỷ đô la Mỹ, cho biết dự án đập được tiến hành đúng như kế hoạch ban đầu, và sẽ có những thay đổi trong quá trình xây dựng.  

Chuyến thăm hiện trường được tổ chức sau khi có nhiều thông tin khác nhau xung quanh hiện trạng xây đập. Bộ trưởng Bộ Ngoại giao của Lào trong cuộc họp gần đây nhất với Ngoại trưởng Mỹ, bà Hillary Clinton, khẳng định dự án đã được hoãn lại, trong khi đó chủ tịch Ch Karnchang, ông Aswin Kongsiri lại tuyên bố họ đã dự tính về khoảng thời gian gián đoạn nhưng vẫn dự kiến hoàn thành đập vào năm 2020 theo đúng mục tiêu đề ra.

“Chính phủ Lào hy vọng sẽ thuyết phục được các chính phủ láng giềng, bằng các cam kết không văn bản, rằng họ sẽ khắc phục các tác động của đập trong khi họ còn chưa hiểu rõ những tác động này là gì.” Tiến sỹ Meng nhận xét.

Phái đoàn thăm hiện trường đã nghe các bài trình bày của Pöyry, Công ty Tư vấn Nước của Phần Lan, được Lào thuê để tư vấn về cấu trúc đập. Pöyry báo cáo rằng các nghiên cứu toàn diện đang được tiến hành và sẽ được hoàn thành vào cuối năm 2012, và kết luận rằng dự án sẽ không có bất kỳ một tác động xấu nào ở mức độ không thể chấp nhận được.  

“Lào trông đợi các quốc gia láng giềng sẽ tin tưởng vào lời hứa rằng những rủi ro liên quan tới dự án này, bằng một cách nào đó, sẽ được giải quyết trong khi hoạt động xây dựng được tiến hành.” Tiến sỹ Meng nói thêm. “Cách tiếp cận này không những xác định trước kết quả của các nghiên cứu đang còn được tiến hành, mà còn đi ngược lại với các thực hành quốc tế.”

Năm ngoái, báo cáo do công ty Pöyry thực hiện đã bị chỉ trích nặng nề khi đưa ra lời khuyên đối với chính phủ Lào về việc dự án Xayaburi cần được tiếp tục trong khi lại đưa ra quan điểm rằng vẫn cần có thêm các dữ liệu cơ bản về sinh học, sinh thái học và phục hồi sinh kế cũng như cần tìm hiểu thêm về đường di cư đề xuất cho cá. Có hơn 700 loài cá cư trú tại sông Mê Công, bao gồm cả loài cá da trơn Mê Công khổng lồ mang tính biểu trưng của vùng và đang có nguy cơ bị tuyệt chủng.

“Để tương lai của sông Mê Công được định đoạt bởi phân tích chưa đầy đủ và những thiếu hụt quan trọng về dữ liệu có thể mang lại những hậu quả nghiêm trọng về sinh kế của hàng triệu người sống trong lưu vực sông,” tiến sỹ Meng nói. “Dựa vào nghiên cứu thiếu tín nhiệm của Pöyry đơn giản là thiếu trách nhiệm đối với tương lai.”

Đoàn thăm thực địa cũng nghe ý kiến của Companie Nationale du Rhone (CNR), công ty Pháp được Lào mời tham gia cung cấp thêm báo cáo phân tích. CNR đã công bố một báo cáo mô tả cách đưa trầm tích qua đập. Tuy nhiên, báo cáo chủ yếu dựa trên lý thuyết và chưa bao giờ được sử dụng thành công trong khu vực Mê Công và CNR tự kết luận rằng cần tiếp tục thu thập dữ liệu để khẳng định tính khả thi của dự án.

“Để duy trì sự cân bằng trong hệ sinh thái và tính toàn vẹn của đồng bằng sông Mê Công, cần đưa một khối lượng cát lớn qua đập. Đây là một thách thức lớn đối với dự án.’’ Tiến sỹ Meng cho biết. 

Hạ lưu sông Mê Công là một trong những dòng chảy tự nhiên lớn nhất thế giới, hỗ trợ nguồn sống cho hơn 60 triệu người với nguồn thuỷ sản dồi dào. Để di chuyển trên sông, các loài cá di cư sẽ phải bơi qua con đập thông qua các đường di cư cho cá được đề xuất. 

Tiến sỹ Eric Baran, Trung tâm Cá Quốc tế tại Phnom Pênh, Cam-pu-chia, phát biểu: “Chưa một nơi nào trong vùng nhiệt đới xây dựng thành công các đường di cư của cá cho một con đập với quy mô như Xayaburi. Thật vô lý khi giả định rằng các đường di cư được đề xuất cho cá sẽ là một phương án hiệu quả trong khi các đề xuất này không dựa trên thành công tại một bối cảnh tương tự hoặc dựa vào nghiên cứu các loài bản địa.” 

Là con đập đầu tiên tuân theo quy trình tư vấn chính thức của Uỷ ban sông Mê Công (MRC), Xayaburi sẽ thử nghiệm tính hiệu lực của MRC, và quyết định dựa trên biểu quyết của các Bộ trưởng sẽ là một tiền lệ quan trọng đối với 10 dự án đập khác được đề xuất xây dựng trên dòng chảy chính của sông. 

Tiến sỹ Meng kết luận: “Cả bốn quốc gia lưu vực Mê Công cần phải cùng đưa ra quyết định tiến hành hoặc không tiến hành xây dựng Xayaburi, nhưng phải dựa vào các bằng chứng khoa học vững chắc chứ không phải dựa trên các suy đoán lạc quan.” 

WWF đề nghị các Bộ trưởng quyết định hoãn xây dựng đập trong vòng 10 năm để có đủ thời gian thu thập các dữ liệu quan trọng và khi đưa ra quyết định, đó sẽ là một quyết định dựa trên những bằng chứng khoa học và phân tích có cơ sở. WWF khuyến nghị các quốc gia hạ lưu sông Mê Công nên xem xét việc xây dựng nhà máy thủy điện trên các nhánh phụ của sông Mê Công, nơi dễ tiếp cận và được coi là có các tác động nhỏ hơn và ít rủi ro hơn.