Phụ nữ mang thai và chuyện xét nghiệm HIV

Tình trạng trên một phần là do chưa thể xóa đi sự kỳ thị, phân biệt đối với người nhiễm HIV. Nhiều bà mẹ mang thai cảm thấy e ngại khi đề cập đến vấn đề xét nghiệm HIV. Họ cho rằng, mình có cuộc sống lành mạnh một vợ một chồng thì làm sao nhiễm HIV nên không cần thiết làm xét nghiệm.

Tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hậu Giang, chúng tôi có dịp trao đổi với chị Nguyễn Thị Út, phường V, thành phố Vị Thanh về vấn đề này. Chị Út cũng có cùng suy nghĩ với những người phụ nữ mang thai khác là không nhất thiết phải làm xét nghiệm HIV khi mang thai với lý do mình không thể nhiễm căn bệnh thế kỷ đó. Chị Út nói: “Tôi và chồng sống với nhau rất hạnh phúc, trước giờ chúng tôi sống ở trong quê, không chơi bời lêu lổng nên tôi không nghĩ mình bị nhiễm HIV”. Khi chúng tôi hỏi: “Nếu bác sĩ đề nghị chị làm xét nghiệm HIV chị có làm không?”. Chúng tôi nhanh chóng nhận được câu trả lời của chị “Không”. Đây không phải là ý nghĩ riêng của chị Út, mà còn là tâm lý chung của những bà mẹ mang thai.

Tỷ lệ phụ nữ mang thai làm xét nghiệm HIV khó được nâng lên nếu công tác tư vấn chưa được quan tâm đúng mức.

Chúng tôi hỏi thăm một vài phụ nữ đang đợi khám thai định kỳ tại khu vực này, họ đều trả lời chưa được tư vấn về HIV khi khám thai và vì thế cũng chưa làm xét nghiệm kiểm tra có nhiễm HIV hay không. Theo lời chị Út, chị đã nhiều lần đi khám thai, nhưng bác sĩ chỉ siêu âm và hỏi thăm cách chăm sóc của thai phụ chứ chưa nghe tư vấn về HIV và đề nghị làm xét nghiệm HIV. Chị khẳng định, bác sĩ khám bệnh còn không kịp, có thời gian đâu để tư vấn, chị nghĩ, nếu có chỉ khi khám ở bệnh viện lớn.

Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, việc xét nghiệm HIV đối với phụ nữ mang thai là rất cần thiết. Mặc dù, chúng ta sống lành mạnh nhưng đôi khi có những chuyện không thể lường trước được. Không ít bà mẹ cho rằng mình không hề bị nhiễm HIV, nhưng khi xét nghiệm kết quả dương tính mới hốt hoảng. Chúng ta cần làm xét nghiệm như một sự đảm bảo an toàn và mở ra một cơ hội dự phòng lây truyền cho con trong trường hợp người mẹ bị nhiễm HIV. Việc xét nghiệm HIV khi mang thai có ý nghĩa và lợi ích, tính nhân văn rất lớn. Nếu không có biện pháp can thiệp nào thì nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con từ 20-45%, nhưng nếu được dự phòng sớm, kết hợp với không cho con bú, tỷ lệ lây nhiễm sẽ giảm còn 2-5%.

Hiện nay, việc xét nghiệm HIV thường được tiến hành khi thai phụ chuyển dạ, tình trạng này diễn ra tại các bệnh viện. Hoạt động này nhằm mục đích bảo vệ nhân viên y tế nhiều hơn, chứ không có giá trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. “Thường thì để công tác dự phòng đạt kết quả, chúng ta cần phát hiện và dự phòng sớm. Hiện tại, chúng ta đã thực hiện dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con ở tuần thứ 28 của thai nhi. Thế nhưng, nếu để đến khi sinh con mới phát hiện thì đã quá muộn, nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con đã rất cao” - bà Nguyễn Hoàng Lệ Hương, Giám đốc Trung tâm Chăm sóc sức khỏe sinh sản tỉnh nói.

Việc xét nghiệm HIV trên địa bàn tỉnh hiện nay còn nhiều điểm chưa phù hợp với tâm lý thai phụ. Theo bà Hương, sau khi tư vấn xong nếu cho làm xét nghiệm tại chỗ thì tỷ lệ thai phụ đồng ý rất cao. Tuy nhiên, nếu bảo họ đến Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS tỉnh hay bệnh viện đề nghị xét nghiệm HIV thì họ rất ngại.

Hậu Giang không được triển khai giám sát trọng điểm nên việc phát hiện dịch HIV còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là tỷ lệ nhiễm HIV ở phụ nữ mang thai. Chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con được triển khai từ năm 2007 và sử dụng nguồn kinh phí Chương trình mục tiêu Quốc gia. Chương trình gồm các hoạt động tư vấn xét nghiệm tự nguyện cho phụ nữ mang thai, chăm sóc và điều trị dự phòng cho bà mẹ mang thai nhiễm HIV và con của họ, cung cấp sữa cho trẻ sinh ra từ bà mẹ nhiễm HIV đến ít nhất 6 tháng tuổi và giới thiệu đến các dịch vụ chăm sóc, điều trị và hỗ trợ phù hợp.

Trên thực tế, gói dịch vụ phòng lây truyền mẹ sang con toàn diện được cung cấp tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh, huyện, dịch vụ tư vấn xét nghiệm tự nguyện và dịch vụ chuyển tuyến được thực hiện tại các trung tâm y tế. Tư vấn, xét nghiệm HIV tự nguyện cho phụ nữ mang thai là một trong những dịch vụ trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, nhằm giúp cho phụ nữ mang thai được chăm sóc và điều trị dự phòng lây truyền HIV sang con của họ. Đồng thời, góp phần hạn chế nguồn lây nhiễm HIV cho cộng đồng.

Đại dịch HIV/AIDS làm tăng gánh nặng lên người phụ nữ. Ước tính hàng năm, thế giới có hơn 2 triệu phụ nữ mang thai nhiễm HIV và gần 1.200 trẻ em bị nhiễm HIV mỗi ngày. Hầu hết trẻ nhiễm HIV lây theo đường mẹ truyền sang con. Năm 2009, trên thế giới có 47,75% phụ nữ và 2,5 triệu trẻ em dưới 15 tuổi sống chung với HIV và 260.000 trẻ em dưới 15 tuổi chết do AIDS. Nếu phụ nữ mang thai tiếp cận dịch vụ phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con sớm thì sẽ làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV cho con của họ.

Việt Nam mỗi năm có khoảng 2 triệu phụ nữ mang thai, với tỷ lệ 0,28% phụ nữ mang thai nhiễm HIV. Năm 2009, có gần 6.000 phụ nữ mang thai nhiễm HIV sinh con. Nếu không có biện pháp can thiệp nào thì có khoảng 1.200-2.700 trẻ nhiễm HIV hàng năm, nhưng nếu được dự phòng sớm, kết hợp với không cho con bú, số trẻ nhiễm HIV từ mẹ chỉ còn 120-300 trẻ.

Tư vấn xét nghiệm HIV tự nguyện là một trong những dịch vụ quan trọng của chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Dịch vụ đã triển khai trên phạm vi toàn quốc năm 2007 và được hỗ trợ bằng những chính sách, pháp luật và chiến lược quốc gia, nhằm tạo điều kiện cho phụ nữ mang thai được tư vấn, xét nghiệm, phát hiện nhiễm HIV sớm để được chăm sóc và điều trị đề phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con.