Tin Môi Trường- Tin nhanh về môi trường Việt Nam
Hotline: 091.5203050 - 091.5203070
Email: tinmoitruong@tinmoitruong.com
Website: tinmoitruong.com.vn
Ba kích Tây Giang
(09:35:22 AM 25/06/2012)Tây Giang là một huyện miền núi tỉnh Quảng Nam. Từ trung tâm huyện lỵ đi ngược lên 5 km đến xã Lăng, nơi đồng bào Cơ Tu sinh sống, hỏi già Bh’riu Pố, người đàn ông được mệnh danh “ông vua Ba kích” của núi rừng Tây Giang thì ai cũng biết. Ông là nguyên Chủ tịch và bí thư Đảng ủy của xã này. Bh’riu Pố là người đầu tiên trồng được Ba kích. Đến cuối năm 2009, số cây Ba kích của ông đã có khoảng 6.000 gốc trên diện tích hơn một héc ta. Mỗi gốc Ba kích nếu tốt có thể cho từ 3-4 kg rễ củ, hoặc hơn. Nếu chỉ bán với giá 40.000 đồng/kg rễ tươi (nay đã lên 80.000 đ và hơn nữa), thì với số cây đó, sau 3 năm cho thu hoạch sẽ có giá trị tiền tỉ - một giấc mơ làm giàu của nhiều người dân không chỉ ở miền núi mà cả ở vùng đồng bằng nước ta.
Già Bh’riu Pố và rễ Ba kích (nguồn: Internet)
Ba kích là cây mọc tự nhiên, rễ Ba kích (không gọi là “Sâm Ba kích”) không thẳng mà thắt lại từng đoạn như cái chày giã gạo, vì thế mà tiếng địa phương gọi là cây Đhong Jơn Jêê (cây chày giã gạo). Người dân ở đây nghĩ đó là "cây của trời mọc trong rừng chứ không phải của người, không trồng được", nên không ai làm. Nhưng khi già Bh’riu Pố trồng thành công cây Ba kích, thì mọi người mới tin rằng cây của trời vẫn trồng được. Đến lúc này Bh'riu Pố bắt đầu cung cấp giống và hướng dẫn cho hơn 30 hộ gia đình ở xã Lăng về kỹ thuật trồng cây Ba kích, trong đó có vườn của Blinh Ương với trên 500 cây Ba kích phát triển tốt.
Cây, rễ và quả Ba kích (hình vẽ: B.X. Chương)
Từ hiệu quả kinh tế của cây Ba kích, lãnh đạo huyện Tây Giang xác định Ba kích không chỉ là cây thuốc quý mà còn là “cây xóa đói giảm nghèo” cho địa phương. Huyện không chỉ khuyến khích mà còn cung cấp giống miễn phí cho người dân trồng cây này. Gia đình nào có 1 ha Ba kích còn được thưởng 5 triệu đồng. Đến nay, cả xã Lăng đã có hơn 6ha rừng Ba kích.
Chủ tịch UBND xã Lăng, cho biết: “Ông Pố là người có công lớn trong nhân giống và phát triển cây Ba kích, đã góp phần trong công tác xóa đói giảm nghèo ở địa phương. Ông đã giúp đỡ bà con kỹ thuật nhân giống và trồng cây Ba kích.
Thấy mô hình trồng Ba kích của Bh’riu Pố hiệu quả, nhiều người dân, kể cả cán bộ các huyện miền núi khác như A Lưới (Thừa Thiên- Huế), Trà My, Nam Giang (Quảng Nam)... cũng đến học hỏi. Ông Pố nhiệt tình cho giống và hướng dẫn cụ thể cách trồng, chăm sóc và thu hoạch, với niềm tin một ngày không xa, sẽ có nhiều người dân miền núi thoát nghèo nhờ cây này và khu vực miền núi Quảng Nam sẽ là nơi sản xuất nguồn nguyên liệu Ba kích làm thuốc cho ngành Dược trong nước và xuất khẩu. (Hiện nay, ta phải nhập khẩu Ba kích trồng từ Trung Quốc với khối lượng khoảng 205 tấn/năm - nguồn: “Cẩm nang sử dụng và phát triển cây thuốc ở Việt Nam” của T.C. Khánh và cs.).
Cây Ba kích còn có tên là Dây ruột gà,Chẩu phóng xì, Sáy cáy (Thái),Thau tày cáy (Tày),Chày kiềng đòi (Dao). Tên khoa học Morinda officinalis How, họ Cà phê (Rubiaceae).
Đây là cây bụi trườn hoặc leo bằng thân quấn, dài đến 2m hoặc hơn, sống nhiều năm. Thân non có lông mềm, màu xanh hoặc nâu tím, sau nhẵn. Lá mọc đối, hình bầu dục hay hình mác hẹp, dài 6-14cm, rộng 2,5-6cm, cuống ngắn. Lá kèm mỏng, ôm sát vào thân. Cụm hoa là một tán giả ở đầu cành, dài 0,3-1,5cm. Hoa nhỏ, màu trắng sau hơi vàng; lá đài dính liền nhau thành hình chén; cánh hoa dính liền thành ống dài 3-4mm. Nhị 4 đính vào họng ống tràng. Bầu dưới. Quả đơn hình cầu, hay dính liền nhau (quả tụ), mang đài tồn tại ở đỉnh, khi chín màu đỏ cam. Hạt hơi dẹt, vỏ hạt có lông. Rễ hình trụ, mập, phân nhánh, có những chỗ thắt lại không đều như ruột gà (vì vậy mà có tên là dây Ruột gà); thịt rễ dày, màu tím hoặc trắng ngà. Mùa hoa: tháng 5-6, mùa quả: tháng 7-9.
Cây Ba kích mọc hoang trong rừng thưa, rừng thứ sinh, gặp ở hầu hết các tỉnh miền núi phía Bắc từ Quảng Ninh, Lạng Sơn, Yên Bái, Hòa Bình, đến vùng Cao nguyên ở phía Nam. Cây còn phân bố ở các tỉnh phía nam Trung Quốc, Lào.
Rễ Ba kích được dùng làm thuốc, có chứa anthraglucosid, iridoidglucosid và các sterol như β-sitosterol, v.v…
Theo Đông y, Ba kích có tác dụng ôn thận, trợ dương, mạnh gân cốt. Dùng chữa suy dương, liệt dương, di tinh, làm mạnh gân cốt. Người có âm hư, hỏa thịnh, điện tiện táo bón thì không được dùng. Liều 4 – 12g/ ngày, dưới dạng thuốc sắc, cao lỏng, hoặc ngâm rượu.